İslahiye’nin biberi, üzümü ve kütüphaneye dönüşen cezaevi

Türkiye’yi sarsan 6 Şubat depreminden bu yana başta Hatay, Gaziantep, Kahramanmaraş, olmak üzere bölgedeki çiftçilerle irtibatı koparmadan tarımda yaşanan sorunları gündeme getirmeye çalışıyoruz.

Geçen Cuma günü sabah 04.00’te evden çıktım. İzmir’den Gaziantep’e oradan da İslahiye’ye ulaşacaktım. İş Bankası Gaziantep Bölge Müdürü Murat Eraslan, Müdür Yardımcısı Mahmut Dalcı, Satış Müdür Yardımcısı Eyüp Dinçkalmış, Tarımsal Pazarlama’dan Cihan Boztepe ile sabah kahvaltısını yaptığımız salonda Gaziantep Tarım ve Orman İl Müdürü Mehmet Karayılan ve çalışma arkadaşları ile karşılaştık. Onlar da Adana’daki Tarım Fuarı’na gideceklerdi.

Gaziantep tarım kenti değil, gıda sanayinin üssü

Sabahın ilk çayını içerken Gaziantep tarımı hakkında ilk bilgileri aldık. İl Müdürü Mehmet Karayılan’ın da söylediği gibi Gaziantep bir tarım kenti, tarım merkezi değil. Tarımsal Gayrisafi Milli Hasıla’da ülke genelinde 24.sırada. Fakat, tarımsal ürünleri hammadde olarak değerlendiren ve büyük bir katma değere dönüştüren gıda sanayinin merkezi. Hem iç piyasada hem de ihracatta çok iyi konumda.

Kahvaltıdan hemen sonra yola çıkıyoruz. Gaziantep’te depremin en fazla yıktığı Nurdağı’ndan geçip İslahiye’ye ulaşıyoruz. O sabah, Kırıkhan merkezli 4,9 şiddetindeki deprem yine herkesi endişelendirmişti. Ovaya, tarım toprağına kurulan İslahiye, 6 Şubat depreminde en çok yıkımın olduğu merkezlerden birisiydi. Bir yanda yıkılmış ve yıkılmayı bekleyen binalar diğer yanda Toplu Konut İdaresi(TOKİ)’nin yaptığı konutlar. Yakında hak sahiplerine teslim edilmesi beklenen konutların karşısındaki Nikopolis Hotel’de saat 12.00’de çiftçilerle, muhtarlarla buluştuk. İş Bankası İslahiye Tarım İhtisas Şubesi Müdürü İlker Kadir Yüksel, Şube’nin Tarım Yetkilisi Sedat Kayı, Gaziantep Bölge’nin de desteği ile çok sayıda çiftçiyi bir araya getirdi. Çok verimli bir toplantı yaptık.

En çok üretilen 5 tarım ürünü

Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, Gaziantep’te en çok üretilen ilk 5 ürüne baktığımızda birçok ilimizde olduğu gibi ilk sırada silajlık mısır var. Bakanlığın 2022 verilerine göre, silajlık mısır üretimi 446 bin 477 ton. İkinci sırada 227 bin 224 ton ile buğday yer alırken, üzüm üretimi 150 bin 677 ton ile üçüncü sırada. Şeker pancarı üretimi 143 bin 71 ton ile dördüncü sırada, beşinci sırada ise 79 bin 993 ton ile kırmızı biber üretimi yer alıyor. Hayvancılıkta ise özellikle küçükbaşta öne çıkan Gaziantep’te yine bakanlığın verilerine göre 197 bin büyükbaş ve 851 bin küçükbaş hayvan varlığına sahip.

Kırmızı biberin üretim merkezi

İslahiye kırmızı biber ve üzüm üretiminde önemli bir paya sahip. Ürün çeşitliliği ile öne çıkan ilçenin en önemli ürünü “kırmızı altın” olarak tanımlanan baharatlık kırmızı biber. Yıllık ortalama 20 bin dekar alanda 36 bin ton üretilen kırmızı biber, isot, acı pul biber, acı toz biber olarak hem iç piyasada hem de ihracatta değerlendiriliyor. İslahiye Ziraat Odası Başkanı Mehmet Köse, biberin ilçe ekonomisine çok büyük katkısı olduğunu ifade etti. Mevsiminde yaklaşık 5 bin kişiye istihdam sağlayan biber üretiminde dekar başına yaklaşık 2 ton verim alınıyor. Ancak, iklim krizi biber üretimini de tehdit ediyor. Aşırı sıcaklardan hasat gecikince verim kaybı da yaşanıyor.

İslahiye Ziraat Odası Başkanı Mehmet Köse

Coğrafi işaretli İslahiye Biberi

Gaziantep Ticaret Borsası’nın 2018 yılında yaptığı başvuru ile 2022 yılında İslahiye Biberi’ne coğrafi işaret tescili alındı. İslahiye’de üretilen biberin bir bölümü ilçedeki işletmelerde bir bölümü de Kahramanmaraş’ta işleniyor. Üreticilerin deyimi ile Maraş biberi diye ün salan biberin kaynağı İslahiye. Üreticiler, sezon başında çöpü alınmamış biberin kilosunun 100 liradan alındığını bu günlerde 60 liraya kadar düştüğünü söyledi.

İslahiye’de biberin yanı sıra üzüm, mısır, pamuk, şekerpancarı, yer fıstığı, patates, sebze, meyve üretimi de yapılıyor. Son dönemde zeytincilik hızla yayılıyor.

Toplantıya katılan İslahiye Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Selahattin Türkmen, tarımdaki ürün çeşitliliğine dikkat çekerek üretim planlamasının önemini vurguladı.

İslahiye Ticaret Odası Başkanı Selahattin Türkmen, İlçe Tarım Müdürü Yüksel Şahin

İslahiye İlçe Tarım ve Orman Müdürü Yüksel Şahin ekibi ile birlikte toplantıyı baştan sona kadar izledi. Toplantı sonrası kendisini ziyaret ederek ilçe tarımı hakkında bilgiler aldık. Şahin, depremde İslahiye’de 150 büyükbaş hayvanın ve 4 bin 500 küçükbaş hayvanın telef olduğunu ve bunların tamamının Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hibe olarak karşılandığını söyledi.

Çiftçiler ne söyledi, neler istedi?

İş Bankası’nın düzenlediği çiftçilerle sohbet toplantımızda biz güncel bilgilerimizi paylaşıyor ve çiftçilerin sorunlarını, önerilerini dinliyoruz. Birçok çiftçi, “ bu konuyu mutlaka gündeme getirin” diye söze başlıyor. Bu kez de konuşmamızdan sonra onların sesine kulak verdik. Bu kez çok sayıda muhtar da katıldı. Dile getirilen konuları şöyle özetleyebiliriz:

1- Su sorunu büyük. Artık 200-250 metreden su çıkarılıyor. Su seviyesi düştükçe enerji maliyeti artıyor. Depremle birlikte yeraltı suyu azaldı. Kuyular kurudu. Borular kayboldu. Önümüzdeki dönemde su sorunu daha çok büyüyecek.

2- Ülkenin birçok yerinde olduğu gibi, lisanslı depolar çok yetersiz. Hububat üretimi 80 bin ton, lisanslı depo kapasitesi 20 bin ton. Lisanslı depolardan üretici yararlanamıyor. Depo sahipleri kendilerine ve yakınlarına avantaj sağlıyor. Alımda çok zorluk çıkarılıyor. Ürünün kalitesi, baremi düşürülerek fiyat düşürülüyor. Üretici zarar ediyor.

Pancar sökümü geciktiriliyor

3- Şekerpancarı alımlarında ciddi sıkıntı var. Malatya’daki fabrikaya teslim edilecek pancar sökümü bekletiliyor. Önce Sivas’tan alınıyor. Çiftçi söküm yapamadığı için ve gecikme olunca buğday ekimi için hazırlık yapılamıyor. Buğday ekimi de gecikiyor. Malatya Şeker Fabrikası’nın bir an önce pancarını alması isteniyor.

4- Eskiden “beyaz altın” olarak kabul edilen ve çok ekilen pamuk, artık tercih edilmiyor. Pamuk ekenler ise maliyetin yüksek fiyatın düşük olmasından yakınıyor.

5- Üretim planlaması herkesin dilinde. Ama kimse nasıl ve ne yapılacağını bilmiyor. Bakanlık çok yönlü bilgilendirme yapmalı. Üretim planlaması ciddiye alınmalı ve yapılmalı.

6- Her şey ithal ediliyor. Ama bizim ürünlerimiz alınmıyor. Kırmızı biberin kilosu 100 liraya kadar çıkmıştı. Şimdi 50-60 liraya düştü. Dışarıdan biber  getiriliyor.

Şarap fabrikası engellendi iddiası

7- Üzüm üretimi kırmızı biberden sonra en çok üretilen ikinci ürün. Daha önce şarap fabrikası kurulması için yer tespiti yapıldı. Makinaları hazırdı. Ama makinalar çürümeye terk edildi. Bürokratlar, siyasetçiler şarap fabrikasını engelledi.  Yine özel sektörün turizm amaçlı bir şarap yatırımına büyük engeller çıkarıldı. Buraya şarap fabrikası kurulması birileri tarafından engelleniyor.

Depremden ders alınmadı

8- Depremden ders alınmadı. İslahiye, yerleşimi ovada olduğu için depremden çok etkilendi. Şimdi de Toplu Konut İdaresi(TOKİ) tarfından deprem konutları zeytinlik ve mera alanlarına yapılıyor. Bir felaket başka bir felaketle kapatılmaya çalışılıyor.

9- Son yıllarda bölgede zeytincilik gelişiyor. Ancak, zeytinler bir yandan da kesilerek konut yapılıyor.

10- İslahiye’nin en önemli ürünü kırmızı biber en önemli geçim kaynaklarından birisi. Türkiye açısından da isot,pul biber ve toz biber ihtiyacının önemli bölümü buradamn karşılanıyor. Biber üretim olduğu için ilçede entegre tesisler kurulmuş ve sanayisi gelişmiş bundan sonra yapılması gereken daha çok marka olmak ve alınan coğrafi işaretin bölge biberini koruması gerekiyor.

İslahiye dönüşü Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 25 Aralık Gaziantep Savunması Kahramanlık Panoraması ve Müzesi’ni Zeynel Abidin Polat rehberliğinde gezdik. Gaziantep’in tarihini, kurtuluş mücadelesini, Mustafa Kemal Atatürk’ün kente verdiği önemi ve değeri görmek için mutlaka gezilmesi gerektiğini belirtmeliyim.

Zeynel Abidin Polat

Köye dönüş ve hayvancılık

İslahiye’den Gaziantep’e döndükten sonra Gaziantep Damızlık Koyun Keçi Birliği’nin kayyum atanarak görevden alınan eski başkanı Osman Türkman ile hayvancılığı konuştuk. Artan girdi maliyetlerine karşılık hayvan ve et fiyatının üreticiyi kurtarmadığı için hayvancılıktan çekilme olduğunu, anaç koyun kesiminin devam ettiğini belirten Türkman özetle şu bilgileri verdi: “ İslahiye ve Nurdağı depremde köy bazında en çok yıkıma uğrayan, en çok zarar gören iki merkez oldu. Tarım Bakanlığı burada üreticinin kaybettiği hayvanların tamamını hibe olarak karşıladı. Bir yandan da depremden sonra köye dönüş arttı. Bu değerlendirilebilir ve hayvancılığa teşvik edilebilirdi. Fakat bu yapılamadı. Hasarlı binaların yıkımı şirketlere ihale edildi. İnsanlar yıkılan evlerin yerine dağıtılan konteyner veya çadırda kalıyor. Hayvanların barınakları, ağılları bazıları yıkılmış, bazıları hasarlı. Hasarlı olanlar iyi kötü kullanılabilir olanlar var. Ama ihaleyi alan şirket ben buraları yıkacağım diyor. Hayvanları koyacak yer yok. Üretici ya yer gösterin ya da buraları kullanalım diyor. Yeni ahır yapmak yeni yatırım yapmak çok zor. Sadece 100 baş koyun için en az 1 milyon lira yatırım yapmak gerekir. İnsanlar o parayı bankaya yatırsam daha çok kazanırım diye düşünüyor. Haftada 110 saat ve çok zor şartlarda çalışmak yerine paradan para kazanmayı tercih etmek zorunda kalıyor. Bir yandan da bu işi sürdürenler var. Tekrar kış geliyor. Herkes endişeli. Acil çözüm üretmek lazım.”

Özetle, Gaziantep’in ürün çeşitliliği zengin ilçesi İslahiye’de; depreme, yüksek girdi fiyatlarına, ürün fiyatlarının düşük olmasına rağmen inatla üretim yapmak isteyen çiftçiler gördüm. O çiftçilere biraz destek verilse, planlı bir üretim olsa çiftçiler de ülke de yaralarını daha çabuk sarmış olur.

Cezaeviydi kütüphane oldu

Tam 61 yıl İslahiye Ceza ve Tevkifevi olarak kullanılan eski cezaevi artık kütüphane olarak hizmet veriyor. Türkiye İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanı Adnan Bali ve ailesinin çabaları ile “İslahiye Sabiha-Aziz Bali İlçe Halk Kütüphanesi” olarak faaliyet gösteriyor.

İş Bankası’nın bölge yöneticileri ile ziyaret ettiğimiz kütüphanenin bahçesinde Adnan Bali’nin kardeşi Mustafa Kemal Bali ile bu dönüşümü konuştuk. Cezaevinin etrafındaki evlerin birçoğu depremde yıkılmış veya hasar görmüş. Depremden etkilenen çocuklar, öğrenciler için hem ders çalışma hem kitap okuma hem de sıcak bir mekana dönüşen kütüphaneye sizler de kitap bağışında bulunabilirsiniz. Bu anlamlı ve örnek hizmetleri için Adnan Bali, Mustafa Kemal Bali ve ailesini kutluyorum.