Tarımda Hollanda gerçeği ve alınacak dersler

Köy kahvesinden Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne, miting alanlarından üniversitedeki ders sıralarına kadar birçok platformda konu tarıma gelince “Konya kadar Hollanda, tarımda 100 milyar dolar ihracat yapıyor, biz niye yapamıyoruz?” diye söze başlanır. Tarımla ilgili konuşmalarda en çok Hollanda örneği verilir. Hollanda tarımda bizden farklı olarak ne yapıyor? İthalatı, ihracatı ne kadar? Nasıl bir tarım politikası uyguluyor? Türkiye olarak alacağımız dersler nelerdir? Bu sorulara yanıt bulmaya çalıştım.

Amerika’dan sonra dünyanın en fazla tarım ve gıda ürünü ihraç eden ülkesi Hollanda. Yüzölçümü, tarım yapılan alanları ve nüfusu dikkate alındığında çok küçük bir alanda bu büyük başarı elde edilmesi dikkatleri bu ülkeye çeviriyor.

Hollanda, nüfusu, yüzölçümü Türkiye ile karşılaştırılamayacak kadar küçük. Hollanda; 41 bin 528 kilometrekare yüzölçümü ve 17 milyon 591 bin kişinin yaşadığı, Avrupa Birliği’nin kurucu ülkelerinden birisidir. Alan olarak da Avrupa Birliği’nin en küçük ülkelerindendir. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 491 olan Hollanda, dünyadaki nüfus yoğunluğu en yüksek olan ülkelerden birisidir.

Topraklarının yarısından fazlası deniz seviyesinin altında

Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü’nün 2023 yılında yayınladığı “Hollanda Ülke Profili” ve “Hollanda Pazar Bilgileri” raporlarında da yer verildiği üzere, Hollanda, Ren, Maas ve Shelde nehirlerinin deltasında kurulmuş 41 bin 528 kilometrekarelik yüzölçümünün 7 bin 578 kilometrekarelik kısmı (%18) su ve kanallardan oluşuyor. Coğrafi yapısı itibariyle düz bir araziye sahip olan ülke topraklarının yaklaşık yarısından fazlası deniz seviyesinin altında bulunuyor.

Seracılıkta dünyanın en önemli ülkelerinden biri

Hollanda için ekonomi ve istihdamının yaklaşık yüzde 10’unu oluşturan tarım ve bahçecilik sektörleri çok önemli bir rol oynamaktadır. Hollanda tarım sektörü çoğunlukla tahıllar (özellikle buğday), yem bitkileri (yemlik mısır gibi) ve patates üzerine kuruludur. Bahçecilik tarafında ise sebze ve çiçek soğanlarının üretimi geniş yer alıyor. Hollanda seracılıkta dünyanın en önde gelen ülkelerinden biri olup seralarda çoğunlukla tatlı biber ve gül gibi sebze ve çiçekler üretilir.

Tarım ihracatında dünyada ikinci sırada

Hollanda sadece tarım ihracatında değil genel olarak da dünya ticaretinde önemli ülkelerden birisi. Uluslararası Ticaret Merkezi Trade Map 2022 verilerine göre, Hollanda dünya ihracatında 965 milyar 755 milyon dolarla Çin, Amerika Birleşik devletleri ve Almanya’dan sonra 4. sırada yer alıyor. İthalatta ise 897 milyar 999 milyon dolarla Amerika, Çin ve Almanya’dan sonra yine 4.sırada.

Tarım ihracatında Hollanda, Amerika Birleşik Devletleri’nden sonra dünyadaki en büyük ikinci ihracatçıdır. Hollanda, 2022’de 122,3 milyar avro değerinde tarım ürünü ihraç etti ve bu alanda 2021’e göre yüzde 17,2 oranında artış sağladı.

Avrupa, Hollanda için tarımsal ürünlerin hem ihracatı hem de ithalatı için en önemli pazar. Hollanda, toplamda ihracatının yüzde 69,7’sini Avrupa Birliği’ne (AB) gerçekleştiriyor. Ülke bazında bakıldığında ise, 2022 yılında toplam tarımsal ihracatın yüzde 24’ü Almanya’ya, yüzde 12’si Belçika’ya ve yüzde 8’i Fransa’ya yapıldı.

İhracatın öne çıkan ürün grupları

Hollanda, 122,3 milyar avroluk ihracatın 79,9 milyar avroluk kısmı yurtiçinde üretilen mallardan oluşurken, 42,5 milyar avroluk kısmı ise re-exsport(önce ithal ederek sonra ihracat yapılması) olarak hesaplanmaktadır. 2022’de ihracat değeri en yüksek ürün grupları, süt ve yumurta (11,9 milyar avro), çiçekçilik ürünleri (11,5 milyar avro), et (11 milyar avro), içecekler (8,1 milyar avro) ve doğal sıvı ve katı yağlar (8,1 milyar avro) oldu. Bu 5 ürün grubunun toplamı tarım ürünleri ihracat değerinin yüzde 41’ini oluşturuyor.

Tarım makineleri, gıda endüstrisine yönelik makineler, sera malzemeleri, gübreler ve bitki koruma ürünleri gibi tarımla ilgili ürünlerin ihracatı da 2021’e göre yüzde 23 artarak 13,4 milyar avroya ulaştı.

İthalatta öne çıkan ürünler

Toplam ithalatın yüzde 18’i Almanya’dan, yüzde 13’ü Belçika’dan ve yüzde 7’si Fransa’dan yapıldı. 2022 yılında Hollanda’nın tarımsal ithalatındaki ilk 10 ülke Almanya, Belçika, Fransa, İspanya, Polonya, İtalya, Brezilya, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Çin oldu.

İthalatta, 2022 yılında 10,3 milyar avro ile doğal katı ve sıvı yağlar en önemli ürün grubunu oluşturuyor. Meyveler grubu ithalatı 7,6 milyar avro, diğer tarım ürünleri 6,8 milyar avro, süt ve yumurta 5,9 milyar avro olurken et ithalatı 5,5 milyar avro olarak gerçekleşti. İthalatın en fazla olduğu 5 ürün grubunun toplamı tarım ürünleri ithalatının yüzde 42’sine denk geliyor.

Çiçekçilikte ihracat azalıyor

Hollanda denilince akla gelen ürünlerin başında çiçekçilik ürünleri gelir. Çiçekçilik ürünleri ihracatı 2022’de yaklaşık yüzde 4 azalarak 11,5 milyar avro olarak gerçekleşti. Çiçekçilik ihracatı genelde ilk sırada yer alırken 2022’de ikinci sıraya düştü. Süt ve yumurta ihracatı ilk sırada yer aldı. Çiçek ihracatının yüzde 26’sı Almanya’ya, yüzde 12’si Birleşik Krallık’a ve yüzde 9’u Fransa’ya yapıldı. İhracatın yüzde 85’i Hollanda’da üretilen çiçekçilik ürünlerinden oluşuyor. Sektörde faaliyet gösteren yaklaşık 53 bin firma ve 175 bin kişilik işgücü bulunmaktadır.

Tarımda yeni yaklaşım

Hollanda tarım ve bahçecilik sektörü için en önemli odak noktası enerji tasarrufu iken, hayvancılık sektörünü çevreci bir yaklaşım etkisi altına almıştır. Hükümet daha sürdürülebilir bir tarım için özel sektör ile birlikte organik ekolojik tarım çalışmalarını destekliyor. Bu kapsamda, organik çiftlikleri düzenli tarımla daha rekabetçi hale getirmek için hükümet, süpermarketler, Hollanda Tarım ve Bahçe Bitkileri Konfederasyonu (LTO) ve diğer aktörlerle organik ürünlerin ortak tanıtımı ve mağazalarda daha geniş bir biçimde yer alması için çalışmalar yürütülüyor.

Hollanda, seracılık sektöründe enerji ve gaz tüketimini büyük ölçüde azaltmayı hedefliyor. Bu kapsamda, 2020’den itibaren tüm yeni seraların sıfır karbon monoksit üretmesi amaçlanıyor. Güneş enerjisinin kullanımı, ışık tasarrufu sağlayan önlemler (doğal ışık ve daha verimli lamba kullanımı), enerji tasarruflu büyüme stratejileri, jeotermal uygulamalar, biyoyakıt kullanımı gibi enstrümanlar üzerinde duruluyor. 2030’a kadar tüm fosil hammaddelerin (petrol, kömür, doğal gaz) yüzde 30’unun yeşil malzemelerle (biyokütle) değiştirilmesi hedefleniyor.

Gıda sanayi çok güçlü

Hollanda ekonomisi daha çok hizmetler sektörüne dayanıyor. Sanayinin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’daki payı yüzde 18,1 seviyesinde. Hollanda imalat sanayi çoğunlukla küçük ve orta boy işletmeler ile az sayıda olan ancak piyasaları yönlendirebilecek kadar güçlü olan çokuluslu şirketlerden oluşuyor. İmalat sanayi, küçük firmalar da dahil, ihracata yönelik faaliyet gösteriyor. Üretim hacmi olarak gıda, içecek, kimya, kağıt ve matbaacılık, elektrikli makineler, makine ekipman, nakliye araçları sanayi kolları önde geliyor. Elektronik ve mikroçipler, ilaç sanayi, gen mühendisliği ve tıbbi cihazlar gelişen diğer sektörler.

Devlet-özel sektör-üniversite işbirliği

Teknolojik buluşların sanayide kullanımının yaygınlaştırılması için çok önemli olan “devlet- özel sektör-üniversite” işbirliğinin sağlandığı Hollanda’da bölgesel kalkınma öne çıkıyor. Bu amaçla bölgelerde çeşitli konularda (yiyecek ve gıda, su, nano teknoloji ve sistemleri, enerji, kimya) ihtisaslaşmış kümelenmeler oluşturuluyor. Hollanda’nın Gelderland eyaletinde yer alan Hollanda’nın Gıda Vadisi bölgesi, Avrupa’daki en yetkili tarım/gıda ve beslenme merkezlerinden biri. Gelişmiş tarım teknolojisi ve Wageningen Universitesi gibi üst düzey araştırma kurumları tarafından desteklenen Food Valley kümesi, Hollanda tarım/gıda endüstrisinde “Silikon Vadisi tarzı inovasyonu” ile küresel bir üne kavuşmuştur. Gıda Vadisi’nde 200 kadar tarım/gıda şirketi faaliyet gösteriyor.

Hollanda’nın Ortak Tarım Politikası Stratejik Planı

Avrupa Komisyonu, Ortak Tarım Politikası 2023-2027 dönemi raporunu kabul etti. Raporda Avrupa Birliği üyesi ülkelerin stratejik planlarını da onayladı. Hollanda’nın Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası(OTP)’nı ulusal düzeyde uygulamaya yönelik resmi olarak onaylanmış stratejisinde Hollanda tarım sektörü son derece üretken, modern, yenilikçi ve ihracat odaklı olarak nitelendiriliyor.

Strateji Planı’nda, süs bitkileri, süt ve yumurta, et, sebze ve meyve üretim değeri açısından en önemli sektörler olarak belirtilirken, Hollanda’daki arazilerin yaklaşık yüzde 66’sının tarım amaçlı kullanıldığı, ortalama çiftlik büyüklüğünün 32 hektar olduğu ve yaklaşık 51 bin çiftlik bulunduğu ifade ediliyor.

Çiftçi gelirinin büyük bölümü desteklerden sağlanıyor

Çiftçinin gelirinin diğer sektörlere göre yaklaşık yüzde 40 daha düşük olduğu belirtilen Stratejik Planda şu bilgilere yer veriliyor: “ Gelir desteği OTP Planında önemli bir rol oynamaktadır. Pek çok Hollandalı çiftçi için OTP desteği gelirlerinin önemli bir kısmını oluşturuyor. Mali desteğin adil dağıtımı planın temel ekonomik hedeflerinden biridir;
Hollanda, parayı büyük çiftliklerden küçük ve orta ölçekli çiftliklere doğru yeniden dağıtmayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla çiftçiler ilk 40 hektarda hektar başına daha fazla destek alacak. Plan aynı zamanda meyve ve sebze sektörüne de destek sağlayacak ve bu desteği esas olarak tanınmış üretici örgütlerinin yanı sıra arıcılık sektörüne de aktaracak. Plan, gelir sigortası kapsamında çiftçilerin ürünlerini olumsuz hava koşullarından korumak amacıyla  her yıl 17,5 milyon Euro ayıracak. Bu, en azından çiftçilerin aşırı kuraklık veya sel nedeniyle hasatlarının kaybolması durumunda tazminat almalarına olanak tanıyacak. Üretici örgütleri, Hollanda meyve ve sebze sektörü için ürünlerin ticari değerinin ve kalitesinin artırılması açısından büyük önem taşıyor ve bunlara 1.800 tarım işletmesinin katılması bekleniyor.”

Genç çiftçilere destek

Genç çiftçilerin ve diğer girişimcilerin Hollanda’nın tarım sektörünün geleceğe hazır olması açısından önemine değinilen Stratejik Planda: “ Tarımsal faaliyete başlamanın ve çiftlik edinmenin getireceği mali yük, Plan aracılığıyla destekler kurularak ve yatırımlara daha yüksek düzeyde destek sağlanarak desteklenecektir. Hollanda tarımının genç çiftçilere ihtiyacı var, bu nedenle plan tarım geçmişi olmayan gençleri de çekmeye çalışacak. Çiftlik kurma planıyla yaklaşık 3000 genç çiftçi desteklenecek. Hollanda’da hayvansal üretimin önemi dikkate alınarak, hayvan refahının iyileştirilmesi ve antimikrobiyal kullanımının azaltılması yönünde çabalar sürdürülecektir. Hollanda, tarımda ve kırsal alanlarda özel taraflarca uygulanan bilgi ve yeniliğin desteklenmesine yönelik iyi yapılandırılmış bir yaklaşıma sahiptir. Ancak bu yaklaşım, çiftçilerin yeni zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olmak için eğitim ve danışmanlık faaliyetleri sağlayan tarafsız bir danışmanlık sistemine dönüştürülecek.

İnovasyon, sürdürülebilir tarıma dönüşümde önemli bir rol oynamaktadır; bu nedenle Avrupa İnovasyon Ortaklığı (EIP) kapsamındakiler gibi inovasyon projeleri önemli bir rol oynayacak ve Plan tarafından desteklenecektir.” bilgisine yer verildi.

Özetle, işgücünün çok az bir bölümünün istihdam edildiği Hollanda tarım sektörü, yoğun teknoloji kullanımı, devlet-özel sektör-üniversite işbirliği ve gıda sanayinde sağlanan kümelenme ile dünyanın en fazla tarım ve gıda ürünü ihraç eden ikinci ülke konumundadır. Türkiye’nin Hollanda modelinden alacağı birçok ders var elbette. Özellikle ürün bazlı kümelenme, yıllardır çok konuşulmasına rağmen yeterince başarı elde edilemeyen devlet-özel sektör-üniversite işbirliği, tarımda teknoloji kullanımı, tarım – gıda sanayi entegrasyonu, katma değerli ürün üretimi ve benzeri konularda alınacak çok dersler var.

Hollanda’nın temel ekonomik verileri(2022)

Gayri Safi Yurt İçi Hasılası(GSYİH): 1 trilyon 10 milyar dolar
Büyüme(%): 4,3
Kişi Başına Milli Gelir: 57 milyar 428 milyon dolar
İşsizlik Oranı(%): 3,5
Tüketici enflasyonu(%): 11,6 (2023 yılı % 4)
Nüfus: 17,59 milyon