Menemen, tarım potansiyelini neden değerlendiremiyor?

Menemen Ticaret Odası, tarımda güncel gelişmelerle ilgili bir konuşma yapmamı isteyince doğrusu hemen kabul ettim. Menemen’in benim yaşamımda ayrı bir yeri var. Benden istenen tarımdaki güncel gelişmeleri ve Menemen’in tarım potansiyelini anlatmam. Oda’nın Genel Sekreteri Gönül Orun ile “Tarımda Güncel Gelişmeler ve Menemen’in Tarımsal Potansiyeli” başlığında anlaştık. Ama özellikle pamuk ile ilgili görüşlerimi, bilgilerimi aktarmamın iyi olacağını ifade ettiler.

Pamuk ülke için olduğu kadar Menemen’deki çiftçi için de çok önemli bir ürün. Menemen ve pamuk denilince yıllar öncesine gittim. İzmir’e ilk kez 1983 yılında geldim. Ankara’daki 6 yıllık orta ve lise öğrencilik yıllarından sonra 1983 yılında Ege Üniversitesi Basın Yayın Yüksek Okulu Gazetecilik Bölümü’nü kazandım. Okul için İzmir’e geldim. Bu ilk gelişimdi. O dönemde ağabeyim ve amcam Menemen’de oturuyordu. Onların yanına geldim. Kredi Yurtlar Kurumu’na başvurmuş ancak yedeklerde yer alabilmiştim. İki ayı aşkın süre Menemen’den Ege Üniversitesi’ne gidip geldim. O zamanlar ulaşım daha zordu. Ege Üniversitesi’ne yanlış hatırlamıyorsam sabah 06.00’da kamyondan bozma bir otobüs servisi vardı. Onu kaçırınca üniversiteye ulaşmak zordu.

Pamuk ekim alanları betonlaştı

O yıllarda Menemen’den çıkınca Çiğli’ ye kadar sağlı sollu boş araziler vardı. Bugünkü gibi toplu konutlar ve sanayi tesisleri yoktu. Menemen Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nün uygulama arazileri, bahçeleri vardı. Hafta sonlarını Menemen’de geçiriyordum. Harçlığımı çıkarmak için Menemen yakınlarındaki Koyundere – Çiğli arasındaki ovada pamuk toplamaya gidiyordum. Benim pamuk toplamaya gittiğim o verimli arazilerde şimdi sanayi tesisleri binalar var. Ovanın ortasından İzmir – Çanakkale (Kuzey Ege) otoyolu geçiyor.

Sonraki yıllarda ailemin büyük bölümü Menemen’e taşındı. Hatta Tunceli Mazgirt’e bağlı köyümüzün (Kayaçı Köyü) 35 hanesinden neredeyse 30 hanesi İzmir’e taşındı. Annem uzun yıllar Menemen’de yaşadı ve mezarı da burada. Yani aslında ben bir anlamda kendi evimde konuşacaktım.

Yetişmeyen ürün yok gibi

Geçmişten bugüne Menemen’in tarımsal zenginliği ile dikkat çekiyor. Tropikal meyveler dışında hemen her ürün yetiştiriliyor. Öne çıkan ürünler, pamuk, üzüm, incir, çilek, domates, zeytin ve zeytinyağı, sebze/meyve özellikle kış sebzeleri ıspanak, lahana, brokoli ilk akla gelenler. Hayvancılıkta da çok önemli potansiyele sahip. Yoğurt ve peynir üretimi ile öne çıkıyor.

İlçede üretilen ürünler hem iç piyasada tüketiliyor hem de ihraç ediliyor. Tarih boyunca önemli bir üretim merkezi, üretilen ürünler ihraç ediliyor. İzmir’e, ihracat için limana yakınlığı büyük avantaj.

Menemen’in tarımsal potansiyeli yüksek ancak, potansiyelini yeterince değerlendirdiği de söylenemez. Örneğin Menemen’in yoğurdu meşhur ama markası yok. Komşu ile Foça’nın yoğurdu marka oldu. Menemen ve Torbalı, ıspanak, pırasa, brokoli, lahana gibi kış sebzelerinin en çok üretildiği iki ilçe. Dünyada özellikle dondurulmuş kış sebzelerine yoğun ilgi var. Amerika’dan, Rusya’dan bu ürünlere gelen taleple pandemi döneminde ihracat rekoru kırıldı. Altyapı ve pazarlama sorunları çözülürse, dondurmak için tesisler kurulursa bu konuda önemli fırsatlar var.

Pamuk fiyatı 3 yıldır yerinde sayıyor

Pamuk üretimine gelince, Türkiye’de pamuk üretimi Ege ve Çukurova’dan GAP bölgesine kaydı. Ülke olarak ürettiğimizden daha fazla pamuk ithal ediyoruz. Son 3 yıldır çiftçi pamuğunu ayni fiyattan satmak zorunda kalıyor. Fiyatın fark ödemesi(prim) ile desteklenmesi gerekirken hükümet de 3 yıldır pamuktaki destekleme primini kilo başına 1 lira 60 kuruşta sabitledi.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın planlı üretim kapsamındaki 13 stratejik üründen birisi olan pamuğun geleceği dünya fiyatlarına bağlı. Üretici fiyatların ve devletin verdiği primin artırılmasını bekliyor. Menemen, verimlilikte bir adım önde. İlçede sadece pamuk ekim alanları değil genel olarak tarım alanları tehdit altında. Yanlış politikalar, sanayi, konut, depo ve benzeri yatırımlar ekim alanlarını daraltıyor.

Toplantıda söz alanların hemen hepsi pamuğa değinerek fiyatın 3 yıldır maliyetin altında olmasından yakındı. Ayrıca, Menemen üzüm üretimiyle de ön planda ancak üzümde iklime bağlı olarak sorunlar yaşanıyor. Çiftçi üzümden para kazanamıyor.

Küçükbaş hayvancılığa daha uygun

Menemen Ticaret Odası Meclis Başkanı Erdinç Cengiz, çiftçilik yapan bir aileye mensup olduğunu ve hayvancılık işletmesi sahibi olduğunu belirterek besilik hayvan ithalatının Et ve Süt Kurumu’na verilmesinden sonra yetiştiricinin para kazanamadığını söyledi. Cengiz:”Hayvancılıkta yeni destekleme modelinde belirlenen “süt hayvancılığı”, “besi hayvancılığı” ve “kanatlı eti üretimi” bölgelerindeki iller arasında İzmir yok. İlave destek alamayacak buradaki üreticiler. Biz ovamızın aslında küçükbaş hayvancılığa uygun olduğunu anlatmaya çalışıyoruz. Fakat, bakımının zorluğu ve gençlerin koyun bakma konusunda istekli olmaması ayrıca sektördeki fiyat belirsizliği sorunları büyütüyor” dedi.

Dövizdeki baskı ihracatı ve üretimi olumsuz etkiliyor

İşlenmiş tarım ürünleri ihracatı yapan firmaların yaşadığı sıkıntıya dikkat çeken Menemen Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı İzzet Süsoy, Nisan- Mayıs 2022’den bu yana yani sözleşmelerin yoğun olarak yapıldığı o dönemden bu yana döviz kurunun baskılanması nedeniyle özellikle son bir yılda fabrikasını açamayan firmalar olduğunu söyledi. İzzet Süsoy: “Bu doğal olarak çiftçiyi de etkiliyor. Birkaç firmamız var bizim közlenmiş patlıcan işleyip ihraç ediyorlar.Ya da kapya biber. Her sene Mayıs-Haziran döneminde Adana,Tarsus’tan kamyonlarla tırlarla ürün gelir ve burada işlenirdi. Hatta 3 sene öncesine kadar Menemen’de patlıcan ekilmezdi. Bu firmaların talebi ile burada patlıcan ekilmeye başlandı. Kapya biber dediğiniz zaman o kadar kıymetli bir şey ki Çin’den sonra en çok Meksika ve Türkiye’de yetiştiriliyor. Bu sene ihracat yapamıyoruz. Kapya biber alıcı bulamadı yollara döküldü çok acı bir şey. Ülkede dövizde artış olmadığı halde enerjide yüzde 38 artış oldu. Geçen sene asgari ücret Ocak,Temmuz’da bu sene Ocak’ta zamlandı. Dövizde bu kadar uzun sürede yüzde 20 zamlandı. İhracat yaptığınız ülkeye ben döviz bazında yüzde 20-25 artış yapmak zorundayım. Maliyetlerimiz arttı. Bunu söylediğinizde adamı sopayla kovalıyorlar. Adamın yıllık enflasyonu yüzde 5-6 ancak. Ürün ihracat için hazır beklerken bir gece bakıyorsunuz ihracat yasağı geliyor. Bunun tazminatı da yok. Dövizdeki bu sorun üretimi, üreticiyi de olumsuz etkiliyor.” bilgisini verdi.

Su sorunu geleceği tehdit ediyor

Menemen Sol Sahil Sulama Birliği’nin uzun yıllar başkanlığını yapan Recai Önal’ın da dikkat çektiği gibi Türkiye’nin birçok yerinde olduğu gibi Menemen’de de su sorunu her geçen gün büyüyor. Sulamanın açık kanallardan yapılması nedeniyle zaten kıt olan su verimli kullanılamıyor. Kapalı sistemle ilgili projeler yapıldığını ancak çok maliyetli olduğu için uygulanamadığını anlatan Önal: “Su varsa hayat olacak, insan olacak. Suyun yönetimi bu anlamda çok önemli. Artık su bakanlığı kurulmalı” dedi.

Ayvalık Altınova’dan toplantıya katılan Mustafa Ceylan, çiftçi olarak her türlü ürünü ürettiklerini, üretim konusunda sorun olmadığını ancak üretilen ürünlerin pazarlamasında sıkıntı yaşadıklarını söyledi. Çiftçinin çok kısa sürede ürününü piyasaya arz ettiğini ve yoğun arz nedeniyle fiyatların düşük oluştuğunu, çiftçinin ürününü değerlendirecek mekanizmaların devreye sokulması gerektiğini söyledi.

Toplantıya kimler katıldı?

Menemen’deki toplantıya değerli dostum NTV İzmir Bölge Temsilcisi Merih Ak ile gittik. Menemen Ticaret Odası Meclis Başkanı Erdinç Cengiz, Yönetim Kurulu Başkanı İzzet Süsoy, Başkan Yardımcısı Akif Meydancı, Genel Sekreter Gönül Orun, İzmir Ticaret Borsası Meclis Başkanı Ömer Gökhan Tuncer, Yönetim Kurulu Üyesi Şeref İyiuyarlar, Bergama Ticaret Odası Meclis Başkanı Onur Kayalıoğulları, Menemen İlçe Tarım ve Orman Müdürü Fatih Çiçek, Menemen Ziraat Odası Başkanı Yücel Altıntaş ve çok sayıda üretici, tüccar katıldı. Yakın ilgileri için çok teşekkür ederim.