Bu makalede ele alınan konular hakkında hızlı bir genel bakış.
Amerika Tarım Bakanlığı(USDA) Türk üzümü hakkında kapsamlı rapor yayınladı. Türkiye’nin yıllık 4 milyon ton üzüm ürettiği belirtilen raporda, bu üzüm üretiminin yaklaşık yüzde 53'ünün sofralık, yüzde 38'inin kuru üzümde (yüzde 29'u çekirdeksiz kuru üzüm, yüzde 9'u çekirdekli kuru üzüm) ve yüzde 9'u ise şarap üretiminde kullanılıyor.
Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı(USDA), Ege’nin çekirdeksiz kuru üzümü ile ilgili kapsamlı bir rapor yayınladı. Dila İkiz tarafından hazırlanan Rishan Chaudhry tarafından onaylanan 12 Temmuz 2024 tarihinde yayınlandı.
Raporun sunuşunda şu bilgilere yer veriliyor : “Bu rapor, Türkiye’nin Ege Bölgesi’ne özgü, çoğunlukla Manisa, İzmir, Mersin ve Denizli bölgelerinde yetiştirilen çekirdeksiz bir üzüm çeşidi olan kuru üzümün Türkiye’deki üretimine odaklanıyor. 2023/24 sezonunda, beklenmeyen yağmurlar ve ardından gelen küf hastalığı nedeniyle Türkiye kuru üzüm üretimi 77 bin hektar alanda 245 bin tona düştü. 2023/24 üretim yılında küf hastalığının etkilerinin bir sonraki üretim yılında da devam etmesi ve üretimin ortalamanın altında olmaya devam etmesi bekleniyor. 2024/25 üretim yılı kuru üzüm üretiminin yaklaşık 265 bin ton olacağı tahmin ediliyor.”
Türkiye’nin dünyanın önemli kuru üzüm üreticisi ve ihracatçılarından biri olduğuna dikkat çekilen raporda, Ege Bölgesi’nin ise ülke üzüm üretiminin lokomotifi olduğu belirtilerek özetle şu değerlendirme yapılıyor: “ Ülkede yetiştirilen 1.200’ün üzerinde üzüm çeşidiyle Türkiye aynı zamanda üzümün ana genetik merkezlerinden biridir. Türkiye’nin toplam üzüm ekili alanı 400 bin hektarın (ha) biraz altındadır. Üzüm ekili alan son 10 yılda düşüş eğilimi gösteriyor. Ancak yetiştirme yöntemlerindeki gelişmeler nedeniyle genel üretim sabit kaldı. Kuru üzüm ekim alanı, son birkaç yılda güçlü bir ihracat pazarının da etkisiyle 2023/24 sezonunda 77 bin hektara yükseldi.
Ege Bölgesi, Türk üzüm üretiminin lokomotifidir; bağların neredeyse yarısı bu bölgededir. Bağların yüzde 37’si Manisa’da, yüzde 11’i Mersin’de, yüzde 5’i Mardin’de bulunuyor. 2023 yılında üzüm bağlarının en çok üretildiği diğer yerler yüzde 5 ile Denizli ve yüzde 4 ile Gaziantep oldu. Kuru üzüm üretiminin yüzde 92’sini Manisa, yüzde 5’ini İzmir, yüzde 2’ini Mersin, yüzde 1’ini Denizli üretiyor. Ege Bölgesi, Türkiye’nin en önemli üzüm üretim bölgesi olup, kuru üzüm olarak değerlendirilen çekirdeksiz üzümlerin ana üretim bölgesidir. “
Üretim 2023’te yüzde 26 azaldı
Türkiye’nin yıllık 4 milyon ton üzüm ürettiği belirtilen raporda, bu üzüm üretiminin yaklaşık yüzde 53’ünün sofralık, yüzde 38’inin kuru üzümde (yüzde 29’u çekirdeksiz kuru üzüm, yüzde 9’u çekirdekli kuru üzüm) ve yüzde 9’u ise şarap üretiminde kullanılıyor.
2023/24 sezonunda, küf hastalığı nedeniyle Türkiye kuru üzüm üretiminin 245 bin tona düştüğü, 2022-2023 sezonundaki 334 bin tonluk üretime göre yüzde 26 azaldığı dile getiriliyor. Toplam üzüm üretiminin ise 2023/24 sezonunda, 2022/23 sezonundaki 4,1 milyon tona kıyasla yüzde 18 düşüşle 3,4 milyon tona gerilediği belirtildi.
Küf hastalığının etkilerinin 2024/25 sezonunda da devam edeceği ve üretimin ortalamanın altında olacağı ileri sürülen raporda ayrıca Haziran 2024’te Ege bölgesinde ortalamanın üzerinde seyreden sıcaklıkların da üretimi olumsuz etkilediği ifade ediliyor. Raporda: “ Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2024/25 sezonunda üzüm üretiminde geçen yılki çok düşük üretime kıyasla yüzde 8,8 oranında artış olacağını tahmin ediyor. Bu artışa rağmen üretimin ortalamanın altında kalması bekleniyor. 2024/25 üretim yılında kuru üzüm üretiminin yaklaşık 265 bin ton olacağı tahmin ediliyor.” deniliyor.
İhracatta karşılaştırmalı üstünlüğe sahip
Amerika Tarım bakanlığı raporunda Türkiye’nin yüksek kalitesiyle tanınan kuru üzüm ihracatında karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu vurgulanarak şu bilgilere yer veriliyor: “Çiftçiler, ihracattan elde edilen kârın daha yüksek olması nedeniyle yıllar içinde diğer üzüm çeşitleri yerine kuru üzüm yetiştirmek için arazilerini işlemeye yönelmektedir. Üretimdeki değişkenlik, beklenmedik hava koşullarından ve topraktaki verimlilik sorunlarından kaynaklanmaktadır. Son 10 yılda çekirdeksiz üzüm üretimi (sultana kuru üzüm) yaş olarak ortalama 1,1 milyon ton civarındaydı ve toplam üzüm üretiminin yüzde 29’unu oluşturuyordu. Kurutulduğunda 4 kilo yaş üzümden yaklaşık 1 kilo kuru üzüm elde edilir. Sürdürülebilir üretim için yurt içi kuru üzüm piyasasını düzenlemek ve ihracat fiyatlarını istikrarlı bir seviyede tutmak için hükümet, ihracatçılar ve üreticiler birlikte çalışıyor. Hükümete bağlı bir kurum olan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), fiyatları sabit tutmak için kuru üzüm piyasasına müdahale ediyor ve ihtiyaç fazlası kuru üzümleri satın alıyor. Kuru üzüm üreticileri 2023/24 sezonunda da TMO’dan pazarda aynı etkileşimi bekliyor.”
Üretimde lider, tüketimde istikrarsız
Türkiye’nin üzüm üretiminde lider olmasına rağmen tüketimde istikrarlı olmadığına dikkat çekilen Amerika Tarım Bakanlığı raporunda: “ 2023/24 sezonunda kuru üzümün yurt içi tüketimi yaklaşık 40 bin tondur. Türkiye’de üzümlerin çoğu yazın taze meyve, kışın ise kuru meyve olarak tüketilmekte, ancak bazı üzümler pekmez, kurutulmuş meyve posası, lokum, şarap ve sirke yapımında malzeme olarak kullanılmaktadır. Türkiye kuru üzüm üretiminde lider rolüne rağmen yurt içi tüketim istikrarlı değil. Yurtiçi tüketim, üretim düzeyi ve kalitesine, ihracata ve yurt içi fiyata göre değişiklik göstermektedir. Genel olarak Türkiye’de yurt içi kuru üzüm tüketimi yılda ortalama 35 bin ton ile 50 bin ton arasında olup, toplam kuru üzüm üretiminin yüzde 10-15’i civarındadır.”
Piyasayı TARİŞ ve İzmir Ticaret Borsası belirler
TARİŞ Üzüm Tarım Satış Kooperatifleri Birliği ve İzmir Ticaret Borsası’nın piyasada fiyat belirleyen iki kuruluş olduğuna dikkat çekilen raporda, TARİŞ’in sezon başında peşin alım fiyatlarını açıkladığı, Borsa’nın ise üzümün işlem gördüğü ana piyasa olduğu belirtiliyor. Rapora göre, Türkiye’de kuru meyve işleme ve ihracat alanında çok sayıda firma bulunmasına rağmen, ilk 10 firmanın kuru üzüm ihracat pazarının yaklaşık yüzde 80’ini kontrol ettiği tahmin ediliyor.
İhracatta dünya lideri
Amerika Tarım Bakanlığı yayınladığı üzüm raporunda Türkiye’nin 2023/24 üretim yılında kuru üzüm ihracatının düşük üretim rakamları nedeniyle 220 bin ton olacağı tahmin ediliyor. Raporda Türkiye’nin ihracattaki konumu ise şöyle ifade ediliyor: “Türkiye’de son yıllarda Avrupa Birliği ülkelerinden kuru üzüm talebi istikrarlı bir şekilde görülürken, bu yıl ortalamanın altında gerçekleşen üretimin piyasada talep bulması bekleniyor. Ayrıca Türk Lirası’nın (TL) diğer para birimlerine göre hala zayıf olması ihracat pazarlarındaki talebi destekliyor. Türkiye, dünya kuru üzüm ihracatının yaklaşık yüzde 30’unu gerçekleştirerek dünyanın lider kuru üzüm ihracatçısıdır. Son 10 yılda Türkiye, yıllık ortalama 458 milyon dolar değerinde, yılda yaklaşık 240 bin ton kuru üzüm ihraç etti.
AB ülkeleri ve Birleşik Krallık, Türk kuru üzümünün en çok ihraç edildiği ülkeler arasında yer alırken, Avustralya ve Kanada da ilk 10’da yer alıyor. Türkiye’nin kuru üzüm ihracatında ilk üç sırayı Birleşik Krallık (yüzde 25), Almanya (yüzde 12) ve Hollanda (yüzde 12) alıyor.
Özetle, Amerika Tarım Bakanlığı, Ege Bölgesi’nin dünyaca ünlü “Sultaniye” çekirdeksiz kuru üzümünü mercek altına alan önemli bir rapor yayınladı. Raporda Türkiye’nin genel olarak üzümdeki üstünlüğüne vurgu yapılıyor.
Bu makale ile ilgili yapılan yorumlar
