Başka Ülkelerde Tarım/RUSYA

Dünyanın tahıl ülkesi olarak bilinen Rusya, hayvansal ürünlerde de ilk 8 ülke arasında. Türkiye’nin tarım ve gıda ürünleri ithalatında ilk sırada, ihracatında 3. sırada yer alan Rusya, yaş meyve ve sebze ihracatında en önemli pazarlarımızdan birisi. Aynı zamanda Türkiye’nin de en fazla tahıl ithalatı yaptığı ülke Rusya.

Uzun vadeli ve ithal ikameci tarım politikası ile üretimini ve ihracatını artıran, ithalatını azaltan Rusya Federasyonu’nun özellikle tahıl üretiminde ve ihracatındaki başarısı, tarımda kendine yeterlilik politikası örnek alınacak nitelikte. Başka Ülkelerde Tarım dizimizde Rusya’ya yakından bakalım.

Rusya’nın başarısı uzun vadeli politikalarda gizli

Rusya, 17 milyon kilometrekare ile dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip ülkesi. Ülke topraklarının yaklaşık yarısı ormanlık alanlardan oluşuyor. Tarımsal araziler toplam toprak varlığının yaklaşık %13’ünü oluşturuyor ve bu oran dünya ortalamasının yaklaşık üçte birine denk geliyor. Toplam tarımsal arazinin % 80’inde yağışların yetersiz kaldığı Rusya’da, sulanabilir arazilerin oranı 2008 yılında % 2 seviyelerinde iken, 2010-2020 döneminde bu oran %8’e kadar yükseldi. Ülkenin ortalama tarım arazisi büyüklüğü 269 hektar. Türkiye’de yaklaşık 5 hektar. Rusya’nın büyük tarımsal işletmelerinde ortalama arazi büyüklüğü 12 bin hektar.

Türkiye’nin tarım ve gıda dış ticaretinde Rusya Federasyonu’nun çok önemli bir yeri var. Tarım ve gıda ithalatımızda ilk sırada, ihracatımızda ise 3. sırada yer alıyor. 2023 yılının ilk 11 aylık verilerine bakıldığında Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 1 milyar 692 milyon dolar olarak gerçekleşti. Aynı dönemde Rusya’dan ithalatımız ise 4 milyar 943 milyon dolar. Bu ithalatın 3,2 milyar doları buğday.

Rusya Federasyonu’nun tarım ve gıda konusundaki gelişmeleri çok yakından izlenmesi gerekiyor. Rusya’daki her gelişme Türkiye’yi de etkiliyor. Geçmişte 2015’te Rusya ile yaşanan uçak düşürme krizi sonrasında bu ülkenin Türkiye’den 24 gıda ürününe ambargo uygulaması Türkiye’ye büyük zarar verdi. Yine Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş sonrası başta ham yağ olmak üzere bir çok üründe ciddi sıkıntılar yaşandı ve tahıl koridorunun açılması ile bir nebze bunlar atlatıldı.

Dünyanın en fazla buğday ihraç eden ülkesi Rusya ile dünyanın en fazla un ihraç eden ülkesi Türkiye’nin birbirlerinden alacak dersleri olduğu çok açık. Bu nedenle Rusya’nın tarımsal yapısı ve geleceğe ilişkin hedefleri büyük önem taşıyor.

Rusya için tarımın önemi

Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü tarafından 2023’te hazırlanan “Rusya Pazar Bilgileri” raporundan özetleyerek paylaşıyorum:

“Rusya Federasyonu’nda tarım sektörü, özellikle 2000’li yıllardan önce inişli çıkışlı bir performans sergilemiş, yeni milenyumdan itibaren ise küresel tarım piyasalarıyla eklemlenme düzeyini hızla artırmayı başarmıştır. Türkiye’ye kıyasla, sektörün ekonomideki yerinin daha sınırlı bir düzeyde kaldığı Rusya Federasyonu’nda, Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi (ROSSTAT) verilerine göre, kırsal kesimde yaşayanlar toplam nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturmaktadır. Sektör, 2021 yılında yarattığı 7,57 trilyon rubleye (82,9 milyar dolar) yaklaşan katma değerle milli hasılaya yaklaşık yüzde 4,1’lük bir katkı sağlamıştır. 2022 yılında ise tarım sektörünün hacmi mevcut fiyatlarda 8,8 trilyon rubleye (96.3 milyar dolar) ulaşmıştır.

Tahıl üretimi ve ihracatıyla dünya liginde ilk sıralarda

2020 yılında 133 milyon ton tahıl rekoltesiyle dünyanın en önemli ilk 5 üreticisi arasında yer alan Rusya Federasyonu, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2020 yılı verilerine göre dünya arpa üretiminde birinci, yulaf üretiminde ikinci, buğday ve çavdar üretiminde ise üçüncü sırada yer almaktadır. 2022 yılında tahıl üretimi, bir önceki yıla göre yüzde 26,7 oranında artışla 153,8 milyon tona ulaşmıştır.

Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi, tarafından yayımlanan bilgilere göre 2022 yılında; buğday üretimi %37,18 artışla 104,4 milyon ton, çavdar üretimi %29,41 artışla 2,2 milyon ton, arpa üretimi %30,5 oranında artışla 23,5 milyon ton, yulaf üretimi %21,05 artışla 4,6 milyon ton, karabuğday üretimi %34,27 artışla 1,2 milyon ton, baklagiller üretimi %15,7 artışla 4,4 milyon ton olarak kaydedilmiştir. Bununla birlikte, pirinç üretimi %25,8 oranında azalışla 798 bin ton, mısır üretimi %22 oranında azalışla 11,8 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2022 yılı verilerine göre, tahıl üretiminin yapısında, buğday, çavdar, arpa, yulaf, karabuğday, tahıl ve baklagillerin ağırlığı artmış, mısır ve pirincin ağırlığı ise azalmıştır.

Sera üretiminde rekor kırdı

Rusya Federasyonu’nda 2021 yılında, ayçiçeği üretiminde %17,6 (15,7 milyon ton), şeker pancarı üretiminde ise %21,6 artış (41,2 milyon ton) gerçekleşmiştir. Patates üretiminde %6,7 oranında 18,3 milyon ton, sebze üretiminde ise %2,8 oranında 13,5 milyon ton azalma kaydedilmiştir. Sera sebze üretimi de rekor kırarak 1,4 milyon tona ulaşmıştır.

2022 yılında ise, ayçiçeği rekoltesinde %7,5 azalma kaydedilmiştir. Bu duruma, ayçiçeği tohumu yetiştirme alanının %17,1 oranında azalması sebep olmuştur. Toplam olarak, ayçiçeği rekoltesi 14,5 milyon ton olarak kaydedilmiştir. Şeker pancarı üretimi ise 2022 yılında artış göstermiştir. Yetiştirme alanların %10 azalmasıyla birlikte şeker pancar üretimi %1,2 oranında artış göstererek 41,7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Sebze üretimi de %0,1 oranında azalma ile 13 milyon tona inmiştir.

Hayvansal ürünlerde ilk 8 ülke arasında

Diğer taraftan, Rusya Federasyonu, hayvansal ürünlerden bal, süt, sığır, domuz eti ile yumurta ve tavuk eti üretiminde dünyada ilk 8 ülke arasında yer almaktadır.

ROSSTAT’ın 2022 yılı hayvansal üretim istatistiklerine göre; büyükbaş hayvan sayısı 2022 yılında bir önceki yıla göre %0,9 azalışla 17,5 milyon olmuştur. Sığır sayısı %0,8’lik azalma ile 7,7 milyon baş, domuz sayısı %5,8’lik artışla 27,7 milyon baş, koyun ve keçi sayısı ise %1,1’lik azalma 20,7 milyon baş, kümes hayvanları ise %2,2’lük artışla 550,8 milyon ton olmuştur.

Rusya Federasyonu’nda balık yetiştiriciliği ise; 2020 yılında, 2019 yılı verilerine yakın olan 250 bin tona, 2021 yılında 328,6 bin tona, 2022 yılında ise bir önceki yıla oranla %7,5 artışla 383,5 bin tona ulaşmış bulunmaktadır. Yaklaşık 4.700 balık çiftliğinin bulunduğu ülkede, Tarım Bakanlığı 2030 yılı itibarıyla toplam üretimi 3 katına çıkarmayı hedeflemektedir.

Üretimi arttıkça ithalat azalıyor

Rusya Federasyonu’nun 2013 yılında 43 milyar ABD dolarını aşan tarım ürünleri ithalatı, 2020 yılında 29,7 milyar ABD dolarına geriledi. 2021 yılında da Rusya Federasyonu’nun gıda ürünleri ve tarım hammaddeleri ithalatı 33,9 milyar ABD doları olarak gerçekleşti.

Rusya Federasyonu’nun ithalatında, gıda ürünleri ve tarım hammaddelerinin payı, 2020 Ocak- Aralık döneminde %12,8, 2021 Ocak-Aralık döneminde ise %11,6 olarak gerçekleşti. 2022 Ocak ayında %11,2 oranında kaydedildi.

Gıda ürünleri ve tarım hammaddeleri ithalatında yaş meyve 5,2 milyar dolar, alkollü ve alkolsüz içecekler 3,36 milyar dolar, taze ve dondurulmuş balıklar 1,3 milyar dolar ve süt mamulleri 2,23 milyar dolar olarak başlıca ürün gruplarını oluşturmaktadır. Ayrıca, palm yağı 1,2 milyar dolar, soya fasulyesi 1,2 milyar doları ve kırmızı et ürünleri 893 milyon dolar diğer önemli ithal kalemleri arasında yer almaktadır.

Rusya Federasyonu’nun 2021 yılı yaş meyve sebze ithalatında; yaklaşık 1,277 milyar dolar ile narenciye, 1,074 milyar doları ile muz ve 755,3 milyon dolar ile elma ön plana çıkmaktadır.

2021’de Belarus, Çin, Brezilya ve Almanya tarım ürünleri ithalatının gerçekleştirildiği en önemli ülkelerdir. Bu ülkeleri; Türkiye, Ekvator ve İtalya takip etmektedir. İthalatta lider konumda bulunan Belarus süt mamulleri, Çin ve Türkiye yaş meyve sebze, Almanya gıda mamulleri, Ekvator muz, Brezilya ise soya ve et ürünleriyle Rusya Federasyonu’nun ithalatında ön plana çıkmaktadır.

Türkiye’nin yaş meyve ve sebze pazarı

Türkiye’nin 2020 yılında Rusya Federasyonu’na gerçekleştirdiği yaklaşık 2,1 milyar dolarlık tarım ürünleri ihracatının 1,1 milyar doları, başta narenciye ve sofralık üzüm olmak üzere yaş meyve sebze ürünlerinden oluşuyor. 2022 yılında, ülkemizin yaş sebze meyve ihracatında bir önceki yıla göre %9,5 artışla 1 milyar 1 milyon ABD doları değer ve %37,4 pay ile Rusya Federasyonu birinci sıradaki yerini korumaktadır.

Diğer taraftan; söz konusu yaş meyve sebze ürünlerine ilaveten alabalık, çipura ve levrek gibi su ürünleri ile tütün, fındık ve kuru kayısı diğer önemli ihraç ürünlerimizi oluşturmaktadır.

Rusya 126 ülkeye tahıl ihraç ediyor

Rusya Federasyonu Tarım Bakanlığı tarafından yayımlanan bilgilere göre, 2022/2023 sezonunda Rusya tahıl ihracatının 55-60 milyon ton civarında gerçekleşmesi beklenmektedir. Rus tahıl ihracatının coğrafyası 2022 yılında değişiklik göstermemiştir. Rus tahıllarının ana alıcıları, daha önce olduğu gibi, %39 payı ile Orta Doğu ülkeleri, %20 pay ile Afrika ülkeleri, %31 payı ile Asya ve %7’lik paya sahip olan Avrupa Birliği olmuştur.”

Türkiye, Rusya’dan en çok tahıl ithal eden ülke

Rusya Tahıl İhracatçıları Birliği verilerine göre, Türkiye, 2022/2023 sezonunda Rusya’dan 12,6 milyon ton tahıl ithalatı ile ilk sırada yer aldı. Mısır 8,4 milyon tonla ikinci, İran 6,4 milyon tonla üçüncü, Suudi Arabistan 3,1 milyon tonla dördüncü, Cezayir ise 2,1 milyon tonla beşinci oldu.

Türkiye, bu sezonun (2023/2024) ilk 5 ayında (Temmuz- Kasım dönemi) ise Rusya’dan 3 milyon 603 bin ton ile yine en fazla ithalat yapan ülke oldu. İran 3 milyon 464 bin ton ile ikinci sırada yer alırken, Mısır 2 milyon 751 bin ton ile üçüncü oldu. Suudi Arabistan 1 milyon 970 bin ton, Bangladeş ise 1 milyon 722 bin tonla Rusya’dan en fazla tahıl ithal eden diğer iki ülke oldu.

İthal ikameci politikalar uyguluyor

Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü raporuna göre Rusya ithal ikameci politikalarla tarımda ithalat yerine üretimi artırıcı çalışmalarını sürdürüyor. Raporda bu konuda şu değerlendirmeye yer veriliyor:
“2014 yılı ekonomik krizi ve Batı ülkelerince uygulanan ticari yaptırımlar nedeniyle Rus ekonomisinde özellikle dış ticaret ve üretim verilerinde etkilerini göstermeye başlayan ithal ikameci politikaların COVID-19 salgını sonrası süreçte daha da revaçta olacağı beklenmektedir. Nitekim, 2020 ve 2021 yıllarında yaklaşık 1 trilyon ruble(10,9 milyar dolar) tutarında bir kaynağın aktarılacağı ithal ikameci politikaları destekleyici bir uygulama planı oluşturulmuş bulunmaktadır.

Bu kapsamda; entegre ve yüksek teknolojili ithal ikameci projelerin desteklenmesi ve sektörde yeni korumacı önlemlerin alınması öngörülmektedir. Yerli ürünlerin menşeini dijital ortamda doğrulayan bir mekanizma oluşturularak, yerli ürünlerin kamu alımlarında önceliklendirilmesi hedeflenmektedir.

Ayrıca; genişletilmesi öngörülen tercihli rejim kapsamında kamu desteklerinde satın alınan ürünlerin yerlilik oranının esas alınması ve ithalat imkanlarının tedarikçi firmaların Rus ekonomisindeki yatırım seviyesine bağlanması planlanmaktadır. İthal ikameci politikalar kapsamında tesis edilmesi öngörülen söz konusu tercihli rejimin, özellikle anılan ülkeye yönelik tarım sektöründeki doğrudan yatırımların önemini artırması beklenmektedir.”

Rusya’nın tahıldaki başarısı sistemli çalışmanın sonucu

Rusya Federasyonu’nun tarımdaki çalışmalarını özellikle tahıl üretimi ve ihracatındaki çalışmalarını uzun bir süreden beri yakından izlemeye çalışıyorum. Bundan 8 yıl önce Ankara’da Hububat Tedarikçileri Derneği(HUBUDER)’nin,düzenlediği “2018-2019 Hasadına Doğru Türkiye ve Dünyada Tahıl Konferansı”‘nda tahıl piyasaları konusundaki çalışmaları ile bilinen Tarımsal Pazar Çalışmaları Enstitüsü (IKAR) Genel Direktörü Dmitry Rylko Rusya’nın tahıldaki başarısını şöyle sıralamıştı:

1- Tahıl üretimi ve ihracatı konusunda çok iyi bir koordinasyon sağlandı. Tarım Bakanlığı ve diğer ilgili tüm kuruluşların katılımı ile haftada bir toplantı yapılıyor. Bu toplantılarda sorunlar ele alınarak çözüm üretiliyor. Belirlenen hedefler doğrultusunda çalışmalar yürütülüyor.

2- Tahıl ticaretinde lojistiğin önemi daha iyi anlaşıldı. Demiryolları, deniz yolu ve tüm lojistik faaliyetleri iyileştirildi ve maliyetler düşürüldü.

3- Silolar gübre sektöründen alınarak hububat sektörüne verildi. Altyapı çalışmalarıyla depolama kapasitesi artırıldı.

4- Baltık Denizi limanları açılarak ticaretin çok yönlü yapılması sağlandı.

5- Aralık 2017 sonunda 1595 Sayılı Kararname ile 13 hububat bölgesi belirlendi. Her bir bölgeye üretim kotası verildi. Yerel üreticilere fiyat desteği sağlanıyor.”

Özetle, Rusya, uzun vadeli, kendi şartlarına uygun milli politika ile tarımda önemli başarılar elde etti. Batılı ülkelerin uyguladığı ambargo ve kısıtlamalar da bu politikanın uygulanmasında etkili oldu. Türkiye, Rusya’nın en önemli tahıl pazarı oldu. Türkiye’de “Milli Tarım”, “Tarımda Milli Politika” stratejileri hazırlandı. Çok konuşuldu ancak uygulamada ithalata dayalı politikalar uygulandı. Türkiye’nin Rusya’dan alacağı çok ders var. Rusya, Türkiye’den aldığı dersler ve teknik bilgi ile seracılıkta, çiçekçilikte önemli adımlar attı.