Hamidiye Ziraat Mektebi’nden günümüze tarım öğretimi

Bayram öncesi Bursa Ticaret Borsası’nın davetlisi olarak “Tarımsal Arayış Zirvesi” ne katılmak için günübirlik Bursa’ya gittim. Borsa Başkanı Özer Matlı ile tarım, gıda ve güncel konularda sohbet ettikten sonra zirvenin yapılacağı salona gittik.

Bursa Ticaret Borsası Proje ve İş Geliştirme Sorumlusu Serhat İlseven’in yönetiminde ilk oturumda tarım alanında başarılı iki kadın girişimci Eda Halıcı ve Beyza Aydın’ın başarı hikayesini dinledik. Tüm zorluklara rağmen tarımsal üretimde önemli çalışmalar yapan genç iki kadın girişimcisinin çalışmalarını sizlerle daha sonra paylaşacağım.

İkinci oturumda ise Serhat İlseven’in araştırarak ve ustalıkla sorduğu sorular ve katılımcıların interaktif katılımı ile çok verimli bir söyleşi gerçekleştirdik. Toplantı sonrası akşam yemeği için Hamidiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ne gittik. Bu sıradan bir lise değil. Tam 132 yıllık bir geçmişi var. Cumhuriyet öncesi kurulan ilk tarım okullarından.

Okulda gördüklerim ve anlatılanları dinledikten sonra tarım öğretiminin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha anladım. Bu konuyu biraz daha araştırmaya karar verdim. Kütüphanemde bazı dergilerin birleştirilmesi ile tek cilt olarak duran “Zirai Öğretimde 110.Yıl” kitabını okumaya başladım.

Yüksek Ziraat Mühendisi Hadiye Tunçer, 1958’de “Kırk Yıllık Meslekdaşlarımız” başlığı ile 24 ziraatçı, veteriner hekim ve ormancı ile röportajlar yapıyor. Röportaj yapılan o isimler şunlar: Nesip Karaçay, Mahfi Eğilmez, Zihni Derin, Süreyya Özek, Şefik Kolaylı, Hikmet Ülgen, Fazıl Keyder, Kimon Bafralı, servet Candan, Muhlis Erkmen, Yaşar Özey, Nadir Uysal, Ali Rıza Uluçam, Naki Bekmen, Reşat Atala,Nuri Avcı, Abidin Ege, Tevfik Tarman, Şevket Arı, Hüdai Ekerman, M. Ekrem Üzümeri, S.Fehmi Kalaycıoğlu, Nihat İyriboz.

Türk Yüksek Ziraat Mühendisleri Birliği “Zirai Öğretimde 110. Yıl” eserinde bu röportajlar yayınlanıyor. Bayramda herkes tatildeyken bu röportajları okudum. Çok şey öğrendim. Röportaj verenleri ve Hadiye Tunçer’i bu değerli çalışmasından dolayı saygıyla anıyorum.

Ailesine rağmen ziraatçı olmayı seçen Mahfi Eğilmez

“Ben Rüştiye’yi bitirdiğim zaman ailem Bakırköy’de oturuyordu. O zamanki Mektep(Halkalı Ziraat Okulu) Müdürü Mazhar Bey’de bize komşu idi. Ben ve kardeşim, ikimiz de Mazhar Bey’i tanıdığımız için ziraatçı olmak istedik. Mazhar Bey bizi kimyadan imtihan etti ve Bursa Ziraat Mektebi’ne yollamağa(göndermeye) karar verdi.

Ailemden hiçbirisi ziraatçı olmadığı için bizim de bu mesleği seçmemizi istemiyor, bu isteğimize itiraz ediyorlardı. Fakat biz o kadar ısrar ettik ki nihayet 1309’da(1892) Bursa’ya yollamak mecburiyetinde kaldılar. Tarlada çalışmak kardeşimi çok yoruyordu. Bundan hiç hoşlanmamıştı. İki sene zor dayanabildi ve iki sene sonra Mektebi terk etti… Ben Bursa’dan iyi bir diploma alarak Halkalı Yüksek kısmına geçtim.”

Bu sözler 1942 yılına kadar ormancılık konusunda en deneyimli isimlerden biri olan Mahfi Eğilmez’e ait. Mahfi bey, bugün Türkiye’de ekonomi yazıları, kitapları en çok okunan yazarlardan Mahfi Eğilmez’in dedesi.

Bursa’da ziyaret ettiğimiz Lise, 1891’de 2. Abdülhamit döneminde açılan Bursa’daki Hamidiye Ziraat Mektebi. Mahfi Eğilmez’in dedesinin de mezun olduğu okul.

Zirai öğretim 1848’de Ayamama’da başladı

Türkiye’de ilk zirai öğretim 1848’de İstanbul Yeşilköy’de Ayamama Çiftliği’nde başlar ama çok kısa süre sonra buradaki okul kapanır. 1891’de Halkalı Yüksek Ziraat Mektebi öğretime başlar. İlk yıl sadece veteriner okulu öğrencisi alınır. Ertesi yıl okul Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi adını alarak hem ziraat hem de veteriner öğrencisi alır. İlk mezunlarını 1894’te verir. Bu okul ise 1928’de kapanır.

O dönemde Selanik Ziraat Mektebi, Bursa’daki Hamidiye Ziraat Mektebi, İstanbul Ziraat Mektebi, Adana Ziraat Mektebi var.

Cumhuriyet döneminde tarımsal eğitim ve öğretime büyük önem verilir. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi 1930’da Tarım Bakanlığı’na bağlı Yüksek Ziraat Mektebi adıyla kurulur. İlk öğrencileri Atatürk Orman Çiftliği’nde staj yapıyor. 16 Haziran 1933’te Yüksek Ziraat Enstitüsü olarak tam anlamıyla bir ziraat üniversitesine dönüştürülür. Daha sonra kurulan Ankara Üniversitesi’ne bağlanır. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi 1955’te, Erzurum’daki Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi 1958’de öğretime başlar. Sonrasında ziraat fakültelerinin sayısı artar ve bugün sayısını bile bir çırpıda söyleyemediğimiz çok sayıda ziraat fakültesi ve bu fakültelerden mezun on binlerce işsiz, atama bekleyen ziraat mühendisi var.

Gençlerin ziraat merakı

Okuduğum röportajların çoğunda o dönemin gençlerinde özellikle kentlerde yaşayan gençlerde ziraata karşı büyük bir ilgi var. Bursa’da 1891’de 26 bin dönüm arazi üzerine kurulan Hamidiye Ziraat Mektebi o dönemin tarımla ilgili önemli okullarından birisi. Aynı dönemde Selanik Ziraat Mektebi, Adana Ziraat mektebi var. Bu okullarda okuyanların büyük bölümü Halkalı Ziraat Mektebi’ne gider.

Birçoğu eğitim için o zaman moda olan Fransa’ya veya Almanya’ya, Macaristan’a gönderiliyor. Eğitim sonrası hepsi yurda dönerek ülkeye büyük hizmetler veriyor. Aralarında bakan, müsteşar, profesör olanlar var. Zihni Derin gibi ülkeye çay tarımını kazandıran ziraatçılar var. Hepsinin ortak özelliği ülkesini ve işini çok sevmeleri ve çok çalışmaları.

Okul alanı 26 bin dönümden 300 dönüme düştü

Bursa’daki Hamidiye Ziraat Mektebi 1891’de toplam 26 bin dönüm alan üzerine kurulmuş. O günden bu yana azala azala okul alanı 300 dönüme gerilemiş. Aslında bu alanda neredeyse elden çıkacakken Özer Matlı başkanlığındaki Bursa Ticaret Borsası, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin de desteği ile burayı proje okulu olarak seçerek ve destekleyerek bir anlamda okulu kurtarıyor.

Daha yakın zamana kadar okulun arazileri, işletmeleri kiracıların elindeydi. Son 1,5 yılda Özer Matlı’nın çabaları ile kiracılar tek tek çıkarılarak araziler, işletmeleriyle birlikte öğrencilerin kullanımına sunuluyor. Daha önce öğrenciler sadece sınıfta teorik ders görüyor, araziye inemiyor. Çünkü araziler başkalarına kiralanmış.

Öğrenciler şimdi yaklaşık 300 dönüm alandaki arazilerde bitkisel üretim yapıyor. Küçükbaş hayvancılık, gezen tavuk yumurtası üreticiliği, atçılık ve diğer faaliyetleri uygulamalı eğitim olarak yapıyor.

Okulun içindeki tarihi konak bu yıl ilk kez öğrenci alan bir ana okuluna dönüştürülüyor. Doğa ana sınıfı açılarak 15 çocukla eğitime başlanırken, gelecek Eylül ayından itibaren 45-50 çocukla devam edecek. Ana sınıfında doğa ile iç içe çocuklar eğitim görecek. Okul sahasını gezerken dikkatimizi çekti 14 anıt ağaç var. Hepsi koruma altında.

Pandemi ve uygulamalı eğitim okula ilgiyi artırdı

Okul bugünkü adıyla Hamidiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi olarak eğitim ve öğretime devam ediyor. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı.

Okul Müdürü Ali Cihan, Bursa Ticaret Borsası Başkanı Özer Matlı, Bursa Büyükşehir belediye Başkan Yardımcısı Gökhan Dinçer, Bursa Ticaret Borsası Meclis Başkan Yardımcısı Mustafa Aksu, Borsa Genel Sekreteri Fehmi Yıldız, Proje ve İş Geliştirme Sorumlusu Serhat İlseven, Ekonomi Gazetesi Bursa Temsilcimiz Ömer Faruk Çiftçi, Genç kadın girişimciler Beyza Aydın, Eda Halıcı ve okul öğretmenleri ile tamamı okulun arazilerinde ve işletmelerinde üretilen ürünlerden hazırlanan akşam yemeği yerken uzun uzadıya sohbet ettik.

Okul Müdürü Ali Cihan, okulun son durumu hakkında şu bilgileri verdi: “Burada 300 dönüm net tarım alanı var. Bursa merkezde yeşil kalmış tek alan burası. Biz de burayı korumak, kaptırmamak için ekim yapıyoruz. Üretim yapıyoruz. Daha önce burada tarım bölümüne öğrenci bulunamıyordu. Bundan 3 sene öncesine kadar tarıma, hayvancılığa öğrenci gelmiyordu. Laboratuvara ise akın ediyorlardı. Pandemi ile birlikte tarımın önemi anlaşılınca ve buradaki program değişikliği öğrencilerin ilgisini çekti. Bu kez de başvuru çok, biz sınav puanına göre alıyoruz.

Okul Müdürü Ali Cihan, okulda üretilen ürünlerin satışa sunulduğunu söylüyor.

Türkiye’de tarım programı uygulayan 124 lise var. Sağlık lisesi içine tarım bölümü açılan okullar var. Bazılarının 1 dönüm, bazılarının 10 dönüm arazisi var. Bazılarının o da yok. Burada öğrenciler Haziran’da tatile çıkıyordu. Yani tohumu ekiyordu, ürünün boyunu görüyor ama hasadını göremiyordu. Biz programı değiştirdik. Nisan’da staja başlıyor. Ekim’e kadar çalışıyor. Ekim’den Nisan’a kadar da teorik dersleri görüyor.

Tarım bölümü lisemiz Anadolu Lisesi formatında sınavla alıyoruz. Şu anda tarım bölümüne aldığımız öğrenci sayısı 34 ve sadece 2 fire verdik. O da haklı gerekçelerle ayrılan 2 öğrencimiz oldu. Eskiden 34 öğrenci alınınca 14’ü zor kalıyordu.

Öğrenciler aylık 1500 lira kazanıyor

Bursa Ticaret Borsası’ndan, Bursa Büyükşehir Belediyesi’nden 9.sınıf öğrencilerimize burs alıyoruz. Teşvik etmek için. Şuanda 184 öğrenci aylık 1500 lira harçlık alıyor. Bunun bir bölümü burs, bir bölümü de çalıştıkları için ve ürünlerin satışından kazanıyorlar.

Burada 4 atımız var. Üniversite binicilik bölümüyle de anlaşmamız var. Binicilik eğitimi veriyoruz.

İl dışından gelen öğrenciler yatılı kalıyor. 2006’ya kadar en çok öğrenci sayısı 130’a ulaşırken Milli Eğitim Bakanlığı’na geçtikten sonra 450-480 ve şu anda 600 civarında öğrencimiz var. Bundan 3 sene önce tarım ve hayvancılığa 30 öğrenci bulamıyorduk. Biz proje okulu olduğumuz için özel müfredat uygulayabiliyoruz. Uygulama ağırlıklı okul olunca talep çok arttı. Eskiden erkek öğrenciler ağırlıktaydı şimdi ise erkek öğrenci yüzde 40, kız öğrenci yüzde 60 oranında. Daha önce kız öğrenci oranı yüzde 30’du. Kızların ilgisi daha fazla. İşi daha ciddi yapıyorlar. Kadınlar çiftçilik işine girince başarı da kaçınılmaz oluyor. Tıbbi aromatik bitkiler üretimimiz 1 dönüm alanda 10 çeşit ürün olarak yapılıyor. Ağırlıklı olarak kız öğrenciler bu üretimi gerçekleştiriyor. “

Amaç tarıma nitelikli eleman yetiştirmek

Bursa Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı Özer Matlı, bu okulu proje okulu olarak seçtiklerinde amaçlarının tarım sektörüne nitelikli teknik eleman kazandırmak olduğunu ve bu alanın korunarak eğitim amaçlı gelecek kuşaklara da aktarmak olduğunu söyledi. Matlı: “ Biz geldiğimizde buradaki alanların hepsi dışarıya, vatandaşa kiralanmış. Burası proje okulu. Ama öğrenci tarıma dışarıdan bakıyor. Dönemin Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk ile görüştük. Sonra Mahmut Özdemir bakan oldu aynı desteği kendisinden gördük ve burayı korumaya aldık. Kiracıları anlaşarak bazılarını da mahkeme kararı ile çıkardık. Öğrencileri tarımla buluşturduk. Bursa Ticaret Borsası olarak burası bizim protokol imzaladığımız proje okulumuz. Çok kısa zamanda olumlu sonuçlar aldığımız bu okul tarıma inanılmaz katkılar sunacak. Tam 132 yıl önce başlayan eğitim, öğretim misyonunu günün koşullarına uygun olarak sürdürecek.”

Özetle, Bursa’da ziyaret ettiğim Hamidiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi yani Hamidiye Ziraat Mektebi tarımda eğitim ve öğretimin ne kadar önemli olduğunu, rant peşinde koşmak yerine üretimin ve bilginin bizi geleceğe taşıyacağını bir kez daha görmüş olduk. Emeği geçen herkese şükran borçluyuz.

Hamidiye Ziraat Mektebi’nin 132 yıllık hikayesi

Bursa’nın 10 kilometre dışında Hamitler Köyü’nden Topal Mehmet Ağa’nın devlete aşar vergisi borcunu ödeyememesi üzerine 26 bin dönümlük arazisi kamulaştırılır. Arazi tespit edilen değer üzerinden alıcı bulamayınca üzerine okul yaptırılır.

Okul 21 Mart 1891 tarihinde açılır ve Bursa’nın Osmanlı topraklarına katıldıktan sonraki ilk Sancak Beyi olan Murat Hüdavendigar (1.Murat)’ın adı verilir: “Nazari ve Ameli Hüdavendigar Hamidiye Ziraat Mektebi”

Her yıl 20 öğrenci alınır ve ziraat teknikeri olarak yetiştirilir. Buradan mezun olanların büyük bölümü İstanbul’da Halkalı Yüksek Ziraat Okulu’na devam eder. Tarım eğitimine ve öğretimine çok büyük katkıları olan Okul 132 yıldır bu hizmeti sürdürüyor.

Okul, 1. Dünya Savaşı sırasında kapanır. 1924’te tekrar açılır. Hamidiye Ziraat Mektebi’ne 1930 yılına kadar ilkokul mezunları kayıt yaptırabilirken, 1930’dan sonra ailesi çiftçi olmak kaydıyla ortaokul mezunlarına eğitim verilir ve öğrenim süresi 3 yıl olarak uygulanır. 1949’dan sonra “Bölge Ziraat Okulu” olarak öğrencilere eğitim verirken bir yandan da Yetişkin Çiftçi Kursları ile bölge çiftçisini modern tarım teknikleri ile tanıştırır.

1967’de çıkan kanunla adı Ziraat Meslek Okulu olarak değiştirilir.

1980 yılından itibaren Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı, kurumlar sınavı ile mecburi hizmet yükümlüsü olarak ortaokul mezunu öğrencileri kabul eden ve gıda ağırlıklı 4 yıl teknik eğitim veren yapısına kavuşur ve Ziraat Meslek Lisesi adını alır.

1993 yılında bölge çiftçisinin tarımsal mekanizasyon konusunda eğitilmesi misyonunu da üstlenerek Ziraat Meslek Lisesi adının yanı sıra Tarımsal Mekanizasyon Eğitim Merkezi unvanını alır.

1997 yılından itibaren parasız yatılı öğrenci alımına son verilerek kurumlar sınavı ile gündüzlü ve paralı yatılı öğrencilerin kayıtları yapılmaya başlanır.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı; 14 Kasım 2000 tarihinde okulun adını Gıda Teknolojisi Meslek Lisesi olarak değiştirir ve 2001-2002 öğretim yılından itibaren bu program uygulanmaya başlanır.

Daha sonra Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın teklifi ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı kuruluş yasası gereği bakanlığın aldığı karar sonucunda 2003 – 2004 öğretim yılından itibaren Bursa Tarım Meslek Lisesi Gıda Teknolojisi olarak eğitime devam eder.

Bakanlar Kurulu’nun 2005/9139 sayılı Kararı ile Bursa Tarım Meslek Lisesi kapatılır. Okul bir protokol ile tümüyle Millî Eğitim Bakanlığı’na devredilir ve statüsü değiştirilir. 2015 yılında “Hamidiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi” olarak adı bir kez daha değiştirilir.

Günümüzde “Tarım”, “Gıda Teknolojileri”, “Yiyecek İçecek Hizmetleri”, “Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlığı” ile “Laboratuvar Hizmetleri” olmak üzere 5 dalda eğitim vermektedir.(Okul tarihi Wikipedi ve okulun internet sayfasından derlendi.)