Gübrede hammadde krizi tarım ve gıdayı tehdit ediyor

Doğalgaza olan talebin artmasına bağlı olarak yükselen fiyatlar, özellikle amonyak üretiminde büyük bir krize neden oldu. Hammaddesi doğalgaz olan amonyak ise büyük oranda gübre üretiminde kullanılıyor. Amonyak üretim tesisleri doğalgazı hem hammadde olarak hem de üretimde enerji olarak kullanıyor. Bu nedenle doğalgaz maliyetindeki yüksek artış amonyak tesislerinin kapanmasına veya üretimin azalmasına yol açıyor. Amonyak üretiminin azalması ise gübre üretiminin azalmasına ve gübre fiyatlarının yükselmesine neden oluyor. Gübrenin azalması ve fiyatın aşırı yükselmesi tarım ve gıdanın geleceğini tehdit ediyor.

Türkiye’de de amonyak kullanılan nitratlı ve azotlu gübrelerde sık sık yapılan zamlar çiftçinin gübre maliyetini artırıyor. Gübre üretiminde kullanılan hammaddeler bakımından yüzde 95 dışa bağımlı olan Türkiye, dünyada yaşanan doğalgaz ve buna bağlı amonyak krizi ile dövizdeki artışa bağlı olarak ciddi sorunlarla karşı karşıya.

Uluslararası Gübre Derneği (Internatıonal Fertilizer Association) pandemi nedeniyle 2020’de yapamadığı “Sürdürülebilir Bir geleceğe Doğru” konferansını 27-29 Eylül 2021 tarihlerinde Portekiz Lizbon’da gerçekleştirdi. Konferansa dünyada yaşanan doğalgaz krizi ve buna bağlı amonyak sorunu damgasını vurdu. Tarım ve gıdanın geleceğinin ele alındığı konferansta yaşanan hammadde krizinin dünya gıda üretimini tehdit ettiği ifade edildi.

Sektöre belirsizlik hakim

Konferansa Türkiye’den katılan Tekfen Holding Başkan Yardımcısı ve Toros Tarım Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Göral sektördeki son gelişmeleri ve konferansa ilişkin izlenimlerini DÜNYA’ ya şöyle anlattı: ” Sektörde çok büyük bir belirsizlik var. Sektör olarak zor günlerden geçiyoruz. Hammadde fiyatları aldı başını gidiyor. Fiyat bir yana hammaddenin bulunabilirliği bile ciddi bir sorun olmaya başladı. Kimse fiyat veremiyor. Bugün verilen fiyat yarın sizi çok komik duruma düşürebilir. Bugünkü şartlarda üretim yapmak bile büyük bir risk. Hammadde aldınız, üretim yaptınız fiyat ve kur düşerse çok büyük zarara girmiş olursunuz. Lizbon’daki toplantıda tarım ve gıdanın geleceği, gübre sektörünün içinde bulunduğu sorunlar ele alınıyor. Özellikle işin ticari boyutunda çok büyük belirsizlik var. Fiyat vermek mümkün değil.”

Avrupa’da doğalgaz fiyatı 1 ayda yüzde 50 arttı

Doğalgaz fiyatlarının Amerika Birleşik Devletleri’nde 16-Eylül 2021’de 5,45 USD/mmBTU (metrik milyon British Thermal Unit= 28.26 metreküp doğal gaz ) değerine ulaştıktan sonra düşüş göstererek 23-Eylül haftasında 4,92 USD/mmBTU değerini aldı.

Avrupa için belirleyici olan TTF(Hollanda orijinli sanal doğalgaz borsası) fiyatları ise yükselişini sürdürüyor. TTF fiyatlarındaki artış son 1 ayda %50, son 2 ayda ise %92 olarak gerçekleşti ve 23,62 USD/mmbtu seviyesine ulaştı.

Doğalgaz zammı fabrika kapattırıyor

Mamul fiyatları üretim maliyetini karşılamadığı için doğalgaz fiyatlarındaki artış sonrasında Avrupa’da çeşitli amonyak tesisleri üretimi azaltma veya tesislerini kapatma yönünde karar aldılar.

CF Industries Holdings ve Borealis gaz ve elektrik fiyatlarında yaşanan rekor yükselişler sebebiyle İngiltere’deki tesislerini kapattı.

Yara ,planlı bakım ve yüksek doğal gaz fiyatları sebebiyle amonyak üretimini yaklaşık yüzde 40 azaltacağını duyurdu. Üretim düşüşünün çoğu planlı bakım yapılacak olan Norveç ve Almanya’daki iki tesisten gelecek olup Hollanda, İngiltere, Fransa ve İtalya’daki tesislerde de kapasite düşüşü olacak.

İspanyol gübre üreticisi Fertiberia, İspanya’da bulunan yıllık 400 bin ton amonyak kapasitesine sahip tesisinde amonyak üretimine yüksek doğal gaz fiyatlarından dolayı 1 Ekim itibarıyla ara verecek.

Litvanyalı gübre üreticisi Achema, Ağustos ayının sonunda yeniden devreye almayı planladığı amonyak tesisini yüksek doğal gaz fiyatlarından dolayı devreye almadı.

Ukraynalı gübre üreticisi OPZ tesislerini yüksek doğal gaz fiyatları nedeniyle kapatacak.

AB’de amonyağın yüzde 76’sı gübrede kullanılıyor

Avrupa’da üretilen amonyağın yüzde 92’si üretildiği ülkede değerlendiriliyor. Toplam amonyak üretiminin yüzde 76’sı üre, AN, ve CAN gübrelerinin üretiminde kullanılıyor. Bu üretimin de yüzde 60’ı üretildiği ülkede kullanılıyor. Tesislerin amonyak üretimine devam etmesi durumunda; bu ülkelerin amonyak ihracatını kısıtlamaları bekleniyor.

Üretim kesintilerinin devam etmesi halinde ise ilk olarak mamul ihracatının etkilenmesi çok uzun kesintiler olması durumunda ise yurt içi tüketim için gereken mamul tedarikinin ithalat yoluyla sağlanması bekleniyor.

Avrupa’nın amonyak ihracatı global amonyak ticaretinin yüzde 8’ini oluşturuyor.Tesisler ihracatı kısıtlayacak kadar üretim kısıtlaması yaparsa amonyak ticaretindeki etki limitli olacak. Kısıtlamaların devam etmesi ve mamul üretiminin de azalması durumunda ise özellikle azotlu gübrelerde diğer ihracatçılar için fırsatlar oluşabilir.

Krizden en çok etkilenen ülke İngiltere

Tekfen Holding Başkan Yardımcısı ve Toros Tarım Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Göral doğalgazda yerel olarak yeterliliğin çok önemli olduğunu belirterek: ” Doğalgaz gemilerle taşınabilen bir hammadde değil. Boru hatlarıyla taşınan, istenildiği kadar stok yapılamayan bir hammadde. Talep yükseldiği zaman da fiyatlar artıyor. İngiltere, en çok sıkıntı yaşayan ülkelerden. Burada faaliyet gösteren CF şirketi aynı zamanda gıda sektörüne karbondioksit veren bir kuruluş. Üretimini durdurdu. Gıda sektörü etkilenmesin diye özel sübvansiyon getirilerek faaliyetlerini sürdürmesi öngörülüyor.” dedi

Türkiye krizden nasıl etkileniyor?

Türkiye açısından da sıkıntılar olduğunu vurgulayan Göral, sorularımız üzerine şu değerlendirmeyi yaptı: “Türkiye dünyadan ayrı değil. Bizde mutlaka etkileniyoruz. Doğalgazda Rusya ile yapılan anlaşma ile sıkıntı olmayacak gibi görünüyor. Fakat bu öyle bir piyasa ki anlık değişebiliyor. Avrupa, Rusya’dan daha fazla doğalgaz talep ediyor. Aralarındaki siyasi konular, ambargo nedeniyle bu talep karşılanır mı bilmiyoruz. Ama her an her şey değişebilir.”

Amonyak ihtiyacı ithalatla karşılanıyor

Amonyak konusunda Türkiye’nin büyük oranda dışa bağımlı olduğunu ve büyük oranda ithalat yaptığını hatırlatan Hakan Göral: ” Türkiye olarak amonyakı Ukrayna, Cezayir, Mısır gibi ülkelerden alıyoruz. Avrupa’daki krize bağlı olarak amonyak fiyatları artacak. Şu anda fiyat verilemiyor. Yani tedarik konusunda sıkıntılar var. Amonyak, nitratlı gübrelerde, kalsiyum, DAP, NPK üretiminde kullanılıyor. Ürün bulunamazsa yapacak bir şey yok. Ürünün bulunabilirliği artık önemli bir sorun. En son 2008’de benzer bir durum yaşanmıştı. Şimdi de aynı durum yaşanıyor. Herkes beklemede. Bakalım ne olacak diye bekleniyor.” bilgisini verdi.

Çiftçi hiçbir yerde para kazanamıyor

Sadece Türkiye’de değil dünyada da çiftçilerin para kazanamadığını belirten Hakan Göral şunları söyledi: “Burada asıl önemli sorun çiftçinin para kazanamaması. Bu sadece Türkiye’de değil, dünyada da çiftçiler para kazanamıyor. Bu yıl Toprak Mahsulleri Ofisi, buğday alım fiyatını yüzde 35 artırdı. Ama hammaddeden dolayı DAP gübresinin fiyatı yüzde 120 arttı. Bu sadece bizim için geçerli olan bir durum değil. Dünyada da bu oranlar var. Gübreye erişebilirlik oranlarında düşüş var. En son 2008’de böyle bir durum yaşanmıştı. Gübreye erişim 2008’deki oranların altına düştü. Tabii aynı zamanda gıdaya erişim önemli bir sorun olmaya başlıyor. Çiftçi dünyada da para kazanamıyor. Hükümetlerin çiftçiye daha fazla destek sağlaması gerekiyor.”

Gübre üreticileri de yüksek fiyattan şikayetçi

Artan gübre fiyatları nedeniyle üreticilerin suçlu ilan edildiğini ve böyle bir suçlamayı hak etmediklerini vurgulayan Göral: “Gübre üreticileri olarak bizler de artan fiyatlardan şikayetçiyiz. Bizim hedef gösterilmemiz doğru değil. Bizler ülkeye yatırım yapan, istihdam sağlayan üreticileriz, vatan haini değiliz. Yapılan zamların tamamı maliyet kaynaklı. Hammadde dışarıdan geliyor. Hammadde fiyatını biz belirlemiyoruz. Ayrıca ithalatla karşılandığı için dolar arttıkça maliyet vefiyat artıyor. Bu işletmeler olmasa gübre daha da pahalı olacaktır.” yorumunu yaptı.