Tarımda havza devrimi

“Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli”ni ilk kez DÜNYA açıklıyor
Tarımda devrim niteliğinde bir değişimi sağlayacak Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli Tarım ve Köyişleri Bakanı M. Mehdi Eker tarafından 1 Haziran’da Bakanlar Kurulu’na sunuldu. Geçen hafta Başbakan Recep Tayip Erdoğan tarafından kamuoyuna açıklanması beklenen ancak gündeminin yoğun olması nedeniyle bugüne kadar açıklanmayan havza üretim ve destekleme modelini Başbakandan önce gazeteniz DÜNYA açıklıyor.

Ali Ekber YILDIRIM
İZMİR-  Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 3 yıldır üzerinde çalıştığı, tarımda devrim niteliğinde bir değişimi öngören Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli’ni ilk kez DÜNYA açıklıyor.
Tarımda üretim ve destekleme modelini sil baştan değiştirecek, ürün yerine havza bazında desteklemeyi öngören  yeni model Tarım ve Köyişleri Bakanı M. Mehdi Eker tarafından 1 Haziran’da Bakanlar Kurulu’na sunuldu. Başbakan Recep Tayip Erdoğan tarafından kamuoyuna açıklanması beklenen ancak gündeminin yoğun olması nedeniyle bugüne kadar açıklanmayan havza üretim ve destekleme modelini gazeteniz DÜNYA ele geçirdi. Bakanlık yetkilileri tarafından sır gibi saklanan modele göre önce 190 tarım havzası saptandı. Yönetilebilir olması için birleştirmeler ile havza sayısı 30 olarak belirlendi. Hangi havzalarda hangi ürünlerin destekleneceği yapılan denemeler sonucunda karar verildi. Tarımsal destekler bundan sonra bu havzalara göre verilecek. Bazı havzalar daha yüksek oranda destek alırken bazıları daha düşük oranda destek alacak.
Tarım ve Köyişleri Bakanı Mehdi Eker, Bakanlar Kurulu’na modeli sunarken bugüne kadar tarımsal üretim ve kalkınma planlarının sadece coğrafi bölgeler ve idari sınırlar dikkate alınarak yapıldığını söyledi. Eker: “ Tarım sektöründe ülkemizin arz ve talep dengesi istenilen düzeyde sağlanamamıştır. Üretim açığı veya arz fazlası ekonomiye yük olmuştur. Tarımla ilgili çok veri üretilmiş, ancak bu veriler bir arada kullanılmadığından yapılan planlamalar eksik kalmıştır. Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli ile tarım havzalarını belirlemek, sağlıklı bir tarım envanteri hazırlamak, tarımda üretim planlamasını yapmak, bu çerçevede hangi ürünün nerede ne kadar üretileceğini belirlemek ve çiftçinin gelirini artırmayı amaçladık.” görüşünü dile getirdi.
Eker’ in verdiği bilgilere göre, tarım havzaları modeli ile geleceğe ait talep projeksiyonları yapılacak. Tarımsal destekler rasyonel, yönlendirici ve etkin kullanılacak.Arz açığı olan ürünlerde üretim artışı sağlanacak. Doğal kaynaklar korunarak sürdürülebilir kullanımı sağlanacak.
Hangi havzada hangi ürünlerin ne kadar üretileceğine yönelik; destek bütçesi, talep tahmini, dış ticaret, fiyatlar, havzaların üretim potansiyeli gibi veriler kullanılarak toplam refahı maksimize edecek sürdürülebilir üretim dağılımı yapılacak.
Bakan Mehdi Eker’ in Bakanlar Kurulu’na yaptığı sunumda, bu modelin hazırlanması için toplam 527 milyon 782 bin 613 veri kullanıldığı bu verilerin 500 milyonunun topoğrafya, 21 milyon verinin iklimle, 2.2 milyon verinin toprak ile ilgili olduğu, 160 ülkeyle gerçekleştirilen 4.5 milyon dış ticaret verisinin de kullanıldığı ifade edildi. Ayrıca, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği(TOBB), Birleşmiş Milletler Gıda Örgütü FAO, Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Dünya Ticaret Örgütü(DTÖ), EuroStat, üniversiteler ve ilgili bakanlıkların verilerinden de yararlanıldı. 
Eker, modelin uygulanabilmesi için; tarım havzalarının belirlenmesi nedeniyle Bakanlar Kurulu Kararı ile havza sınırlarının sabitlenmesine,Tarım Kanunu’nun 14.maddesinde  “Tarımsal üretimin kendi ekolojisine uygun alanlarda yoğunlaşması, desteklenmesi, örgütlenmesi, ihtisaslaşması,  ve entegre bir şekilde yürütülmesi için tarım hazaları Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca belirlenir.Bu havzaların faaliyet ve işleyişleri ile ilgili esas ve usullerin düzenlenmesine ilişkin yönetmelik Bakanlık tarafından yürürlüğe konulur” ifadesine dayanarak yönetmelik çıkarılması gerekiyor.
Türkiye 30 havzaya bölünüyor
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 3 yılı aşkın bir süredir üzerinde çalıştığı ve 527 milyon 782 bin 613 veriyi değerlendirerek hazırladığı “Türkiye Tarım Havzalarının Üretim ve Destekleme Modeli” hazırlanırken iklim, topoğrafya ve toprak verileri dikkate alınarak önce 190 tarım havzası belirlendi. Ürün desenleri, havzaların yönetilebilir ve benzer ekolojiye sahip olması kriterleri dikkate alınarak 190 havza birleştirilerek 30 temel havza belirlendi. Havzalar, ekolojik olarak benzer özellikleri olan, ülkenin idari yapılanmasına uygun, yönetilebilir büyüklükte ve tarım ürünlerinin en uygun yetiştirilmesi dikkate alınarak belirlendi. Havzaların adlandırılması genellikle coğrafya ve bölgenin özellikleri dikkate alınarak yapıldı. Belirlenen 30 havzadan en büyük olanı 7 milyon 171 bin 254 hektar alanı ile Ankara, Eskişehir, Konya, Karaman, Aksaray, Niğde ve Afyon’u içine alan “Orta Anadolu,Sakarya,Selçuklu Havzası” oldu. En küçüğü ise 784 bin 765 hektarlık alanı ile  Ağrı, Iğdır ve Kars’ı kapsayan “Büyük Ağrı,Iğdır Havzası” oldu. İklim, toprak, topoğrafya özellikleri dikkate alınarak havzalar oluşturulduğu için iller coğrafi olarak bölünüyor. Aynı ilin bazı ilçeleri bir havzada yer alırken diğer ilçeleri başka bir havzada yer alıyor.
24 ürünün üretim deseni haritası çıkarıldı
Hazırlığı 3 yıl süren tarım havzaları üretim ve destekleme modeli ile ülke tarımının mevcut durumunu ortaya koyan, geleceğe ilişkin tahmin yapmayı kolaylaştıran ve yatırımcılar için yol gösterici nitelikte çok güçlü bir veri tabanı da oluşturuldu. Bu kapsamda ilk kez 24 ürünün üretim deseni haritası çıkarıldı. Arpa, ayçiçeği, buğday, burçak, çavdar, çay, çeltik, domates, elma, fasulye, fındık, fiğ, limon, mercimek, mısır, pamuk, patates, portakal, soğan, susam,üzüm, yonca, yulaf ve zeytin için hazırlanan ürün deseni haritaları havzalar dikkate alınarak üretim yoğunluğuna göre oluşturuldu. Haritalara bakıldığında ilk bakışta bu ürünlerin yoğun olarak hangi havzalarda üretildiğini görmek mümkün.
Destekler havzalara göre verilecek
Tarımsal üretim bu havza modeline göre gerçekleştirilecek. Bugüne kadar ürün bazında verilen destekler ise havza bazında verilecek. Her havza için hangi ürünlerin destekleneceği modelde tek tek belirtiliyor. Örneğin, bugüne kadar Türkiye’nin her yerinde ayçiçeğine destekleme primi veriliyordu. Havza bazlı destekleme modeli uygulamaya konulduğunda 24 havzada ayçiçeği üretimine destek verilecek. Diğer 6 havzada ayçiçeği eken çiftçiler bu destekten yararlanamayacak. Çeltik üretimi şimdiye kadar 28 havzada üretiliyor ve destekleniyordu. Bu model uygulandıktan sonra çeltik üretimi sadece 16 havzada desteklenecek. Diğer 12 havzada desteklenmeyecek. Söz konusu model ile ülkenin ihtiyacı, ihracat talebi dikkate alınarak üretim planlaması yapılması öngörülüyor. Arz açığı olan ürünlere daha çok destek verilecek, üretim fazlası olan ürünler ise desteklenmeyecek.
İlk uygulama 2010’da 16 ürünle başlıyor
Havza üretim ve destekleme modeli ilk olarak halen prim desteği verilen 16 üründe ve 2010 yılında uygulanacak. 2010 yılından itibaren arpa, aspir, ayçiçeği, buğday, çavdar, çay, çeltik, kuru fasulye, kanola, mercimek, mısır, nohut, pamuk, soya, yulaf ve yağlık zeytin üreten çiftçiler havza bazlı desteklerden yararlanacak. Üreticiler, hangi havzada hangi ürünlerin desteklendiğine bakarak üretime karar verecek. Bakanlık, 16 üründe 2010 yılından itibaren uygulanacak yeni destekleme modeli ile bir çok üründe daha az alanda daha yüksek oranda üretim yapılması, verimliliğin artırılmasını hedefliyor.
Tarımsal ürün tahmin projeksiyonu
Model kapsamında 1980-2008 dönemi üretim, tüketim, dış ticaret, fiyat, nüfus, Gayri Safi Milli Hasıla, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla verileri değerlendirilerek 2009-2012 dönemine ait üretim, tüketim ve ihracat talep tahmin projeksiyonları da çıkarıldı.  

Modelin amacı ve hedefleri:

* Tarım havzalarını belirlemek
* Sağlıklı tarım envanteri hazırlamak
* Üretim planlamasına imkan sağlamak
* Hangi ürünün nerede ne kadar üretilebileceğini belirlemek
* Çiftçinin gelirini artırmak
* Geleceğe ait talep projeksiyonları yapmak
* Destekleri rasyonel, yönlendirici ve etkin bir şekilde kullanmak
* Arz açığı olan ürünlerde üretim artışı sağlamak
* Doğal kaynakları korumak ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak
* Havza bazlı planlama ve yönetimle ilgili sektör talebini karşılamak
* Muhtelif senaryolara göre üretimi planlamak

Modelin Kısıtları
* Geleneksel üretim alışkanlığından vazgeçme 
* Havza sınırları ile il sınırlarının  farklı olması
* Havzalarda farklı destek uygulanması
Modelin uygulanması ülkeye ne kazandıracak?
* Etkin üretim planlaması yapılacaktır
* Biyolojik çeşitlilik, toprak ve su kaynaklarının korunması sağlanacaktır
* Verimlilik artacaktır
* Üreticinin karı artacaktır
* Arz talep dengesi sağlanacaktır
* Alımlardan doğan kamu finansman yükü azalacaktır
* Üretim planlaması ile uluslararası rekabet gücü artacaktır
* Türkiye’nin AB’ye uyum sürecinde olası gelişmelerin önemli tarım ürünleri üzerine ekonomik etkilerinin analizi yapılacaktır
Tarım Havzaları ve kapsadığı iller

1- İznik, Güney Marmara, İstanbul: (Çanakkale, Balıkesir,Bursa, Bilecik,Yalova, Sakarya, Kocaeli, İstanbul)
2- Batı Karadeniz,Karaelmas: (İstanbul, Düzce, Sakarya, Kastamonu, Sinop, Bartın, Zonguldak, Kocaeli)
3- Köroğlu, Orta Karadeniz,Ilgaz: (Kastamonu, Bartın,Zonguldak, Bolu,Karabük,Ankara, Çankırı)
4- Kaçkar, Doğu Karadeniz: (Artvin,Rize,Trabzon)
5- Palandöken,Aras,Karasu: (Ardahan, Kars, Erzurum, Ağrı)
6- Gelibolu,Trakya: (Çanakkale,Edirne,Tekirdağ,İstanbul)
7- Büyük Ağrı,Iğdır: (Ağrı,Iğdır,Kars)
8- Söğüt,Orta Sakarya:( Bursa,Bilecik,Bolu,Kütahya,Eskişehir,Ankara)
9- Çoruh,Harşit:( Gümüşhane,Trabzon,Rize,Bayburt,Artvin,Erzurum,Ardahan)
10-  Otlukbeli, Kösedağ,Munzur: (Erzincan, Sivas, Tunceli,Gümüşhane,Bayburt)
11-  Kıyı Ege: (Antalya,Muğla,Aydın,İzmir,Balıkesir,Çanakkale)
12-  Malazgirt, Süphan,Van Gölü: (Muş,Bitlis,Van,Tunceli,Bingöl,Ağrı,Erzurum)
13-  Kızıldağ,Erciyes: (Kayseri,Sivas,Yozgat)
14-  Karasi,Gemlik: ( Balıkesir,Bursa,Çanakkale,Manisa)
15-  İç Ege, Dumlupınar,Murat: ( Afyon,Kütahya, Uşak, Denizli,Manisa, Balıkesir, Konya,Eskişehir)
16- Gediz,Aşağı Menderes,Sultani: (Manisa,İzmir,Denizli,Aydın)
17-  Meriç,Ergene,Balkan: (Edirne,Kırklareli,Tekirdağ)
18-  Ilgaz,Yeşilırmak,Akdağ: (Çorum, Amasya, Tokat,Ordu,Yozgat, Samsun,Kastamonu,Çankırı,Sinop,Giresun,Sivas)
19-  Fındık,Orta Karadeniz,Canik:( Samsun,Sinop,Ordu,Giresun)
20-  Ilısu, Karacadağ, Hasankeyf: ( Diyarbakır,Batman,Mardin,Siirt,Adıyaman,Şanlıurfa)
21-  Gündoğusu, Çölemerik:( Şırnmak, Hakkari, Van, Bitlis,Siirt)
22-  GAP,Harran,Mezopotamya: (Şanlıurfa,Mardin,Adıyaman,Şırnak)
23-  Antepfıstığı, Şahinbey: ( Gaziantep,Kilis,Kahramanmaraş, Adıyaman)
24-  Hatay,Antakya,Asi: (Hatay,Osmaniye, Gaziantep, Kahramanmaraş)
25-  Akdeniz,Çukurova,Toroslar: (Antalya,İçel,Adana, Burdur,Osmaniye,Hatay)
26-  Dalaman: (Denizli,Aydın,Burdur, Antalya,Muğla)
27-  Kapadokya,İncesu, Ihlara: ( Kırşehir,Nevşehir,Yozgat, Kırıkkale,Çorum, Çankırı,Niğde,Kayseri,Aksaray,Ankara
28-  Orta Anadolu,Sakarya,Selçuklu: (Ankara,Eskişehir,Konya, Karaman,Aksaray,Niğde,Afyon)
29-  Fırat,Harput: (Kahramanmaraş, Malatya,Elazığ,Bingöl, Adıyaman,Adana,Kayseri, Diyarbakır, Batman,Sivas,Erzincan)
30- Göller,Mevlana: Konya,Isparta,Burdur, Karaman, Antalya,İçel)