Tekel, yine "babalar gibi satılacak" mı?

Bu makalede ele alınan konular hakkında hızlı bir genel bakış.

Tekel, yine "babalar gibi satılacak" mı?

14 Kasım 2007

·

Ali Ekber Yıldırım

·

Köşe Yazısı

Güncelleme: Kas 14, 2007

Yaklaşık 4 yıl önce Tekel’in özelleştirilmesi için ihale açıldı. Yapılan iki ayrı ihale ile Tekel’in alkollü içkiler bölümü ile Tekel Sigara fabrikaları markaları ile birlikte satışa çıkarıldı.
İhale öncesinde Maliye Bakanı Kemal Unakıtan, “Tekel’i babalar gibi satarım ” dedi. Alkollü içkiler bölümü 292 milyon dolara satıldı. Fakat, Japan Tobacco International(JTI) tarafından sigara fabrikaları için verilen 1 milyar 150 milyon dolarlık teklif düşük bulunduğu için özelleştirme gerçekleşmedi.
Daha sonra sigara fabrikaları “varlık satışı” yöntemi ile 2005’te ikinci kez satışa çıkarıldı. Bu kez teklif veren olmadı.
Hükümet, Tekel’in 6 sigara fabrikasını ve markalarını satmakta kararlı. Şimdi 3. kez özelleştirmeye çıkılıyor. Tekel Sigara Fabrikaları’nın özeleştirilmesine ilişkin süreç 26 Ekim’de başladı.
Tekel’i almak isteyen yerli ve yabancı çok sayıda firmanın adı geçiyor. Teklif vermesi beklenen firmalar arasında, 2003’teki ihaleye 1 milyar 150 milyon dolarlık teklif veren Japan Tobacco Internatıonal var.
1994’ten beri Tekel ile yakından ilgilenen British American Tobacco(BAT) var. O yıllarda Türkiye pazarına girmek için Samsun ve Yeni Harman’ın 49 yıllığına marka isim hakkını ve Akhisar Sigara Fabrikası’nı işletmek için Tekel ile ortaklık anlaşması yapan BAT, bu anlaşma gerçekleşmeyince İzmir Tire’de kendi tesisini kurdu.
Imperial Tobacco, Korean Tobacco gibi diğer sigara üreticilerinin de bu yarışa katılması bekleniyor.
Yerli şirketlerden ise, Tekel’in Alkollü İçkiler bölümünü 2003 yılında satın alan konsorsiyumda yer alan Limak ile medya sektörünün en büyük kuruluşu olan Doğan Grubu’nun Tekel sigara fabrikalarının özelleştirilmesine katılarak teklif vermesi bekleniyor.
Türkiye’nin ilk özel sektör sigara fabrikasını kuran ve pazarda lider konumda olan Philip Morris ise Rekabet Kurumu’nun uyarısı doğrultusunda ihaleye katılamayacak.
Bir zamanlar Hazine’ye sağladığı vergi geliri ile “devletin altın yumurtlayan tavuğu” olarak nitelendirilen Tekel, tekel olma özelliğini çoktan yitirdi.
Daha önce de yazmıştık. Tekel’in bu özelliğini yitirmesine neden olan süreç 1984’te başladı.
Devlet monopolü iken, 1984’te Tekel’ e yabancı sigara ithalatı yaptıran dönemin Başbakan’ı Turgut Özal, Tekel’e ilk darbeyi vurmuş oldu. İki yıl sonra,1986’da yine Özal, tütün tekelini bir gece yarısı operasyonu ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kendi deyimi ile “muhalefete gol atarak” deldi ve yabancıların Türkiye’ye girmesini sağladı. Daha sonra Amerikan’ın Virginia ve Burley tipi tütün ithalatına izin verildi.
1989’da yüzde 85 Amerikan, yüzde 15 Türk tütününün kullanıldığı Tekel 2000 sigarası üretimi başladı. Böylece kapılar sonuna kadar Amerikan tütününe açıldı.
1991’de marka bazında 2 bin ton sigara üretimi yapanlara aynı markadan sigara ithal etme, fiyat belirleme hakkı verildi.
1995′ te Tekel’in Amerikan sigaralarıyla rekabet etmesi için Tekel 2001 sigarası üretimine geçildi. Bu sigarada da yüzde 85 Amerikan tütünü,yüzde 15 Türk tütünü kullanılıyor. Böylece tütün ihraç eden Türkiye artık daha çok tütün ithal eder duruma geldi.
Türkiye’nin ilk özel sektör sigara fabrikasını Philip Morris-Sabancı Holding ortaklığı ile PhilSa adı ile kuruldu. Ardından Reynolds (Daha sonra JTI tarafından satın alındı) fabrika kurarak üretime geçti. British Ameriacan Tobacco ve diğerleri de Türkiye’de sigara üretimine ve sigara ithalatına başladılar.
Tekel ve yerli tütün üreticileri asıl büyük darbeyi ise, İMF ve Dünya Bankası’nın dayatması ile 2002’de çıkarılan Tütün Yasası ile yedi
Yaşanan bu gelişmelerden sonra Tekel, tekel olma özelliğini yitirdi.1984 öncesinde sigara pazarının yüzde 100’üne sahip olan Tekel, bu unvanını Philip Morris’ e kaptırdı.
Yapılan pazar araştırmalarına göre, Tekel’in sigarada pazar payı yüzde 33, Philip Morris’in ise yüzde 42.
JTI yüzde 10, BAT yüzde 8, diğer firmalar ise yüzde 7 pazar payına sahip.
Yapılacak ihale ile Tekel’ in Adana, Samsun, Bitlis, İstanbul, Malatya ve Tokat fabrikaları ve Samsun,Maltepe ve diğer sigara markaları özelleştirilecek. Çok uluslu sigara şirketleri fabrikaların fiziki yapısından çok Tekel’in markaları ve yüzde 33’lük pazar payı için ihaleye girecekler. İhaleyi alan firma Philip Morris’e ciddi rakip olacak.
Kim alırsa alsın, 2006’da 199 milyon YTL faaliyet karı olan Tekel’in sigara fabrikalarının özelleştirilmesi ülke tütüncülüğüne yeni bir darbe vuracak.
Tütün Yasası ile getirilen sözleşmeli üretim modeli ile tütün üretimi zaten çok büyük oranda geriledi.
Tek Gıda İş Sendikası Genel Sekreter Yardımcısı Av. Tülay Özerman’ ın araştırmasına göre, 1962’den beri ilk kez 2006’da Türkiye’nin tütün üretimi 100 bin tonun altına düştü. Aynı araştırmaya göre Tütün Yasası’nın çıkmasından bu yana geçen 5 yıllık sürede tütün üretimi yüzde 46 azalırken, tütün eken üretici sayısında da yüzde 28.3 oranında azalma oldu.
IMF ve Dünya Bankası’nın dayatması ile çıkarılan Tütün Yasası’nı veto eden 10.Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer haklı çıktı. Kaybeden tütün üreticisi ve Türkiye oldu. [14 Kasım 2007, Dünya Gazetesi]

Bu makale ile ilgili yapılan yorumlar

  1. emel 21 Şubat 2011 - 12:49 - Yanıtla

    ben tütün fabriklarını araştırıom bulamıyorum lütfen bana yardım edin

Tarım Politikaları,Tütün: İlişkili Diğer Makaleler

En Son Yayınlanan Makaleler